Her yıl 16 Mayıs’ta kutlanan Uluslararası Çölyak Günü, çölyak hastalığına ve glutensiz yaşamın önemine dikkat çekiyor. Bu özel gün, hem farkındalığı artırmayı hem de çölyak hastalarının yaşam koşullarını iyileştirmeyi amaçlıyor.
çölyak hastalığı nedir?
Çölyak hastalığı, buğday, arpa ve çavdar gibi tahıllarda bulunan gluten isimli proteine karşı bağışıklık sisteminin verdiği anormal tepki sonucu, ince bağırsağın özellikle başlangıç kısmında hasara neden olan, emilim bozukluğu ile seyreden bir sindirim sistemi hastalığıdır. Genetik temelli olan bu rahatsızlık, vücudun temel besin maddelerini yeterince emememesine yol açar.
Belirtileri nelerdir?
Çölyak hastalığı, kişiden kişiye farklılık gösterebilir. Bazı bireylerde şiddetli sindirim sorunları yaşanırken, bazıları daha hafif belirtilerle süreci atlatabilir. En sık rastlanan belirtiler şunlardır:
• Kronik ishal veya kabızlık
• Karında şişlik ve gaz
• Kilo kaybı
• Yorgunluk ve halsizlik
• Bulantı ve kusma
• Kansızlık ve buna bağlı bitkinlik
• Ciltte döküntü ve kaşıntı
• Kemik ve eklem ağrıları
• Migren, ağız yaraları, depresyon ve adet düzensizlikleri
Bazı çocuklarda büyüme geriliği ve boy kısalığı da çölyakla ilişkilidir.
Çölyak neden olur?
Hastalığın temel nedeni, glutenin ince bağırsak üzerinde yarattığı tahribattır. Genetik yatkınlık çölyak gelişiminde büyük rol oynar. Birinci derece akrabalarında çölyak bulunan kişilerde hastalığın ortaya çıkma riski %10 civarındadır. Bunun yanında ağır stres, viral enfeksiyonlar, gebelik veya cerrahi müdahaleler de hastalığı tetikleyebilir.
Çölyak türleri nelerdir?
Çölyak hastalığı üç ana grupta incelenir:
• Tipik (klasik) çölyak: Bebeklik döneminde görülen, sindirim problemleri ve gelişim bozukluklarıyla ortaya çıkar.
• Potansiyel çölyak: Herhangi bir belirti göstermeyen ancak testlerle tanı konulan bireyleri kapsar.
• Non-çölyak gluten hassasiyeti: Antikor bulunmamasına rağmen gluten tüketimi sonrası şikayetlerin gözlendiği bir durumdur.
Tanı ve teşhis süreci
Tanı için önce kan testleri yapılır. Glutene karşı antikor seviyeleri (örneğin transglutaminaz, endomisyum, antigliadin) incelenir. Antikorlar pozitifse, ince bağırsaktan biyopsi alınarak kesin tanı konulur. Bu süreçte hastaların gluten tüketimini kesmemesi gerekir, aksi halde test sonuçları yanıltıcı olabilir.
Tedavi yöntemi nedir?
Çölyak hastalığında tek geçerli tedavi ömür boyu glutensiz beslenmedir. Gluten içeren tüm gıdalar diyetten çıkarılmalı, etiket okumak alışkanlık haline getirilmelidir. Gluten çok küçük miktarda dahi tüketildiğinde bağırsağa zarar verebilir. Tedaviye başlandıktan sonra:
• İlk 24 saatte klinik bulgular gerilemeye başlar
• İştah artar, kilo alımı sağlanır
• Çocuklarda 3-6 ay, yetişkinlerde 1-2 yılda bağırsağın tamamen iyileşmesi mümkündür
Ek olarak, enerji ihtiyacını karşılamak adına orta zincirli yağ asitleri takviye olarak önerilebilir.
Hangi besinler gluten içerir?
Gluten; buğday, arpa, çavdar ve yulaf gibi tahıllarda doğal olarak bulunur. Şu gıdalardan uzak durulmalıdır:
• Ekmek, simit, lavaş, makarna, kuskus, bulgur
• Hazır çorbalar, köfte harçları, malt içeren içecekler
• Galeta unu ile kızartılmış et ürünleri
• Gluten içeren çikolata, sakız, soslar ve bazı kuruyemişler
Gluten içermeyen güvenli besinler
Glutensiz beslenmenin temelini oluşturan başlıca gıdalar şunlardır:
• Sebze ve meyveler
• Yumurta, et, balık ve tavuk (işlenmemiş ve una batırılmamış)
• Katkısız bakliyatlar ve yağlar
• Pirinç, mısır, patates ve bunların unları
• Kestane unu, nohut unu, üzüm çekirdeği unu
• Ev yapımı, katkısız baharatlar
Çölyak hastaları için mesaj
16 Mayıs Uluslararası Çölyak Günü vesilesiyle bir kez daha hatırlatmak gerekir ki, çölyak hastalığı teşhis edildiğinde yaşam şeklinin değiştirilmesi hayati önem taşır. Glutensiz diyetin sadece bir tercih değil, bir zorunluluk olduğu unutulmamalıdır. Bu özel günde toplumsal farkındalık artarken, çölyak hastalarının yaşam kalitesini yükseltecek desteklerin çoğalması en büyük temennidir.