Türkiye’de mevduat dinamikleri, sadece rakamların aritmetiğinden ibaret değildir. İstanbul, Ankara ve İzmir gibi metropollerin yanı sıra, bölgeler arasındaki farklar ve yıllık artış hızları, ülkenin finansal güç merkezlerini belirleyen kritik göstergeler olarak karşımıza çıkıyor. Bu yazıda, BDDK’nın son verilerini temel alarak hangi şehirlerin tasarruf akışını sürüklediğini, hangi illerin büyüme hızında öne çıktığını ve bu verilerin ekonomi politikaları için ne anlama geldiğini derinlemesine ele alıyoruz. Özellikle 2025 üçüncü çeyrek verileriyle, ülke toplam mevduatının hangi parçalarının metropoller üzerinde yoğunlaştığını net bir şekilde ortaya koyuyoruz.
Toplam Mevduatta Metropollerin Yükselişi
Ülke genelinde mevduat artışı, bir yıl içinde yaklaşık %39,33 oranında büyüdü. Ancak bu büyümenin yükünü taşıyan ana aktörler, İstanbul, Ankara ve İzmir oldu. Bu üç şehir, toplam mevduatın önemli bir kısmını oluşturarak ülke genelinin yüzde 61’ine yakın pay elde ediyor. İstanbul yalnız başına 10 trilyon 522 milyar liraya ulaşan mevduat ile liderliğini sürdürüyor; Ankara 3 trilyon 298 milyar, İzmir ise 1 trilyon 275 milyar lirayla bu üçlünün voleybolunu oluşturuyor. Bu rakamlar, mekânsal yoğunlaşmanın finansal güç üzerinde ne kadar belirleyici olduğunu net biçimde gösteriyor.
Bölgesel Dağılım ve Eşitsizlik Dinamikleri
İllerin mevduat toplamı sadece büyüklüğe odaklı değildir; aynı zamanda büyüme hızları ile de fark yaratır. Özellikle Rize, %62,5 artışla 53,9 milyar liraya yükselerek dikkat çekiyor. Ardından Bitlis, Elazığ, Kırıkkale ve Çanakkale geliyor; bu iller, bölgesel ekonomik hareketliliğin göstergesi olarak öne çıkıyor. Bu yükselişler, turizm, imalat ve hizmet sektörlerindeki ivmelenmeden mi, yoksa bölgesel politikaların etkilerinden mi kaynaklanıyor sorusunu akla getiriyor. Özellikle kıyı şehirlerinde görülen artışlar, turizm ve ticaret altyapısının güçlenmesiyle ilişkili olarak değerlendirilebilir.
Artış Hızının Düşüğü: Kahramanmaraş ve Sonrası
Mevduat artış hızının en düşük olduğu il, Kahramanmaraş olarak kaydediliyor. Kentteki artış %15,1 ile sınırlı kaldı ve onu Kastamonu ile Hakkari izledi. Uzmanlar bu durumu, bazı bölgelerde toparlanmanın daha yavaş ilerlediğine bağlıyor ve iktisadi toparlanmanın bölgeler arası farklı hızlarda seyrettiğini gösteriyor. Bu veriler, politika yapıcıların bölgesel dengeleri hedefleyen teşvikleri nasıl şekillendireceği konusunda kritik bir referans sunuyor.
En Düşük Mevduata Sahip İller ve Yapısal Özellikler
Liste sonunda yer alan Bayburt ise 5,5 milyar lirayla en düşük mevduata sahip illerden biri olarak konumlanıyor. Ardahan, Hakkari, Kilis ve Gümüşhane de benzer şekilde alt sıralarda yer alıyor. Bu bölgeler, nüfus yoğunluğu, ekonomik çeşitlilik ve finansal kapsama konularında karşılaşılan yapısal zorlukları yansıtıyor. Mevduatın düşüklüğü, yerel sanayi derinliği ile bağlantılı olabilir; yine de bu illerde kamu politikalarının finansal kapsayıcılığı artırmaya dönük girişimler kritik önem taşıyor.
Yıllık Karşılaştırmalar ve Eğilimler
Yıllık değişim hızları incelendiğinde, büyük şehirlerin büyüme temposunun ülke ortalamasının üzerinde kaldığı görülüyor. Bu durum, metaforik olarak “finansal güç merkezlerinin taşıdığı yük” olarak yorumlanabilir. Metropollerdeki artışlar, kent içi kredi akışları, tasarruf birikimlerinin daha hızlı yönlendirilmesi ve sermaye yoğun sektörlerin büyümesiyle destekleniyor. Öte yandan, kırsal ve hinterland bölgelerde büyüme hızı düşüklüğü, altyapı yatırımlarının etkisinin gecikmeli olarak hissedilmesi ve ekonomik çeşitlilik eksikliğiyle ilişkilendiriliyor. Bu farklar, uzun vadeli büyüme için politikaların nasıl odaklanması gerektiğine dair kritik ipuçları sunuyor.
Finansal Gücün Şekillendirici Etkisi: Politikalar İçin Stratejik İçgörüler
Mevduat dağılımı, yalnızca bankacılık sektörünün sağlığı için değil, aynı zamanda tüketici güveni, yatırım iklimi ve bölgesel kalkınma için de önemli bir göstergedir. Aşağıda, politika yapıcılar ve iş dünyası için somut, uygulanabilir içgörüler yer alıyor:
- Metropollerde odaklı finansman: İstanbul, Ankara ve İzmir gibi şehirlerde yatırım iklimini güçlendirmek için altyapı projeleri ve hizmet sektörü yatırımlarını desteklemek, toplam tasarruf akışını daha verimli kullanabilir.
- Bölgesel dengelerin desteklenmesi: Rize ve kuzeydoğu bölgelerinde artış hızlarının yükseltilmesi için bölgesel teşvikler, sanayi bölgelerinin çeşitlendirilmesi ve lojistik altyapının güçlendirilmesi kritik rol oynar.
- Toplumsal kapsama odaklı finansal araçlar: Bayburt ve benzeri illerde mevduat eksikliğini gideren mikrofinans, kırsal kalkınma destek programları ve finansal okuryazarlık programları değerlendirilebilir.
- Toparlanma senaryoları için erken uyarı mekanizmaları: Kahramanmaraş gibi illerde düşük büyüme hızlarını öngören göstergeler üzerinden erken müdahale planları geliştirmek, toparlanma sürecini hızlandırabilir.
Veri Kaynakları ve Yöntemoloji
Bu analiz, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası ve Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) tarafından açıklanan verilerden derlenmiştir. Verilerin ülke genelindeki mevduat toplamı, iller bazında dağılımı ve yıllık artış hızları, kamuya açık tablolar üzerinden karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Verilerin güncelliği ve bölgesel farklılıkları anlamak için, yıllık karşılaştırmalı grafikler ve yüzdelik değişim hesapları kullanılmıştır.
İstatistiksel İçgörülerin Pratik Uygulamaları
Mevduat verileri, yalnızca bankacılık sektörünün değil, tüketici davranışlarının, yatırım kararlarının ve bölgeler arası ekonomik rekabetin de nabzını tutar. Metropolis odaklı artışlar, konut kredileri, tüketici kredileri ve ticari krediler arasındaki dengelerin nasıl değiştiğini gösterir. Yerel yönetimler için bu veriler, kentsel planlama, altyapı projeleri ve sosyal hizmetler için finansal kaynakların nasıl yönlendirileceğini belirleyen somut kıstaslar sunar. Ayrıca iş dünyası için, hangi bölgelerde tasarruf birikimlerinin büyümeye dönüştüğünü görmek, yatırım kararlarında kilit bir görünürlük sağlar.