Bu bereketli topraklara ve insanına yazık etmeyelim!

Yazıma başlamadan önce, toplumsal bellekte iz bırakmış, kalıplaşmış ve sorgulanamayan bazı kavram ve sözcüklere değinmek istiyorum.

Bunlardan biri uygarlık ve medeniyet kavramı…?

Toplumsal iletişim kültürümüzde ; ‘’Uygarlık‘’ ve ‘’medeniyet ‘’ kavramlarını genelde eş anlamlı sözcükler olarak kullanırız. Oysa bu iki sözcüğün kültürel anlamları, zamansal açıdan çok farklı kavramları tanımlar.

Uygarlık; insan soyunun var oluş süreci ile başlayan ; düşünsel ve bedensel emeği ile ürettiği soyut ve somut kavramları günümüze kadar ulaştıran, ve bundan sonra devam edecek olan bir sürecin tanımlamasıdır.

Medeniyet ise; insanoğlunun, yerleşik düzene geçişi ile başlayan, birlikte yaşamanın, belli yasal uygulamalar altında başlattığı sürecin tanımlamasıdır.

Şüpiliuma…

Önemsediğim diğer bir kavramda Yerel kimlik.

Yerellik coğrafi değil; toplumsal bir tanımlamadır. İnsanların , yalnızca barındıkları ortak çember değil; ilkesel olarak adaletin , vicdan ile özdeş tutulduğu ; toplumsal uzlaşı ile yaşama kültürünü oluşturduğu birlikte üretip ve paylaştığı yaşama biçimidir.

Bu kurallarla bağlı , yaşayan insanın, doğuştan kazanımları olan; beslenme, barınma, üreme ve güvende yaşama dürtülerinin, aynı kurallara bağlı diğer bireylerin kültürel kimlikleri ile özgürce iç içe girerek yeni bir yaşam kültürü oluşturmasıdır. Kısacası yerellik , ulusal yapının dışındaki toplumsal ve kültürel oluşumdur.

Antakya’da ve çevresinde toplumsal uzlaşı ile oluşan yerel yaşam kültürünü , günümüz algılaması ile Medeniyet kavramı ile açıklamamız , eksik ve yetersiz kalır. 2300 yıllık tarihsel bir gelişim süreci olan Antakya’nın , oluşan sosyal , kültürel ve ekonomik yapısını bu tarih aralığı ile sınırlandıramayız.! Kuruluşundan önceki yaşam kültürünü de , bu günkü kültürel gelişmişliğe katmamız gerekir.

Tarihsel süreç içinde , hiçbir yerleşke veya kent rastlantı sonucu kurulmaz ? Kentler kurulurken , doğal yaşamın , beslenme , barınma ve üremesini güvende sürdürüldüğü mekanlar seçilerek yapılır. Bu mekanlar , zamanla birlikte yaşamanın kurgulanacağı örgün düzenlemelerle , birlikte yaşamın ekonomik , sosyal ve kültürel döngüsünü sürdüren yerleşkelere dönüşür.

Antakya , Selevkoslar tarafından kurulurken , tüm bu özelliklerinin yanında , binlerce yıllık kültürel aktarımın belleğinden de yararlanıldı. Afrika , Avrupa ve Asya gibi üç kıtanın kesim noktasında , sağında Amik gölü , solunda Akdeniz’in, ipek yolunun Akdeniz’e ulaşan son noktası , önünden Asi nehrinin geçtiği , sırtını Silpius dağına yaslanan güvenli alan seçilerek konumlandı.

Bu süreç , yalınca bu stratejik düşünceyle konumlanmamış ayni zamanda , güneyden kuzeye doğru göç yolları üzerinde kurulan , geçici barınma yeri olarak kullanılan bir kent olma özelliğini de beraberinde getirmiştir.

Asi nehrinin Lübnan dağlarının eteklerinden doğup , yaklaşık 525 km yol kat ettikten sonra , Antakya ‘dan geçip Akdeniz’e ulaşması bu göç yolunun , beraberinde ekonomik zenginlikle birlikte kültürel çeşitliliğini artırdı. Bu özelliğinden dolayı , çağın koşullarına uygun olarak dünyanın üç büyük kenti arasına girdi.

Sizce bu rastlantı olabilir mi..? Olmaz tabi..!

Çünkü ; Antakya kurulurken , yalnızca stratejik konumundan değil ,ayni zamanda , binlerce yıl önceki ,sosyal ve kültürel birikiminin , belleksel aktarımı ile bu görkemine ulaştı.

Hatay ‘da yapılan Arkeolojik kazılar bunu kanıtlayacak niteliktedir.

Değerli Hocam Prof.Dr. Erksin Gülgeç Hocamın , Hatay’ın Samandağ ilçesi , meydan köyüne yakın , kel dağının eteklerinde bulunan üç ağız mağarasında yaptığı arkeolojik kazılarda , şimdilik ,günümüzden 43.000 yıl öncesine kadar , sosyal ve kültürel bir yaşamın varlığının izlerine rastlamış. Hatta bu yaşam sürecinin günümüzden 200.000 yıl öncesine kadar gidebileceği düşünülmektedir. Çünkü , üç ağız mağarası , Akdeniz çanağında , güneyden , kuzeye doğru göç yoları üzerinde bulunan bir durak noktası konumundadır. Zaten bu mağaranın hemen ilerisinde bulunan Asi nehri ‘ de diğer göç yolun Akdeniz’e ulaşan son noktasıdır. Bir yerde üç ağız mağarası , deniz ve nehir göç yollarının kesim noktasındadır. Bu kesim noktasında , deniz kabuklarından yapılmış bir kolye bulunur. Bu kolye , bilgeliğin gücünde , yönetsel gücün oluştuğu toplumsal düzenin ,dünyada bulunan ilk simgesel takısıdır. Hani konferanslarda , veya törenlerde taktığımız kolyeler var ya !! İşte o kolyelerin düşünsel aklı Samandağlı hemşerilerimizin 43.000 yıl önce yaşamış olan hemşerileridir.

Diğer bir arkeolojik çalışmada , Doç. Dr. Murat Akar hocamızın; Antakya -Reyhanlı karayolu üzerinde , yaklaşık 20. Km de bulunan , Amuk kültürel havzasının içinde yer alan ; eski adı Alalah olan , Tel Aççana höyüğünde yaptığı kazıdır.

Bu kazılar sırasında , duvar kalıntıları arasında bulunan ve 3 bin 800 yıl öncesine tarihlenen , hiç zarar görmemiş bir tablet bulunur. Bu tablette ; Alalah’ın bilinen ilk kralı Yarim -Lim’in başka bir kenti satın almak istediğini ve bu vesile ile bir antlaşma yaptığı yazılıdır. Bu antlaşma , aslında bize bu, bu kültürel havzada yazının ilk kullanıldığı yerlerden biri olduğunu ; bölgedeki kralların ; başka bir kenti satın alabilecek ekonomik güce sahip olduğunu gösteriyor.

Satış Anlaşması Yapılan Yazılı Tablet

Tabletin üzerinde ; bu satışa şahitlik eden , büyük olasılıkla kentin önemli ileri gelenlerinin isimleri de yazılı. Bir anlamda , o dönemde şahit listesinin yer alması , sosyokültürel düzeyin yüksek olduğunu ve erdemleri önceleyen sözleşmelerin varlığını kanıtlıyor. Ne kadar ilginç değil mi?

Başka ilginç bir arkeolojik kazıda , Prof. Dr. Hatice Pamir Hocamızın , başkanlığında yürütülen Antakya ilçesine bağlı Küçük dalyan Mahallesi sınırları içerisinde bulunan Antik Hipodrom ve çevresi kazılarıdır.2013 yılından bu yana yürütülen kazılarda ,elde edilen bulgulara göre , Helenistik dönem yapıları üzerine kurulan , boyu 513 metre genişliği 110 metre olan , yapım tarihi milattan önce 67 yıllarına kadar uzanan Antik bir Hipodrom bulunur.

Bulunan ,Hipodrom iki katlı ve 80.000 kişi kapasiteli . Bu özelliği ile dünyanın en görkemli yapılarından biridir. Dönemin , hipodromları ile kıyaslarsak , Roma şehrindeki , Circus Maximus’la ayni büyüklük ve kapasitededir. Hoş , şimdiki stadımızla kıyasladığımızda , beş katı büyüklüğünde ve iki buçuk katı seyirci alma kapasitesine sahiptir.

Hipodromda ; dönemin at yarışları , olimpiyatlar ; festivaller ; çeşitli gösteriler ve buna benzer eğlenceler düzenlenirdi. Bunlardan biri , dört yılda bir düzenlenen , Mısır’ dan , Kıbrıs’a Yunanistan’a kadar uzanan bölgeden gelen yarışmacıların katıldığı at yarışlarıydı.

Yapılan kazılar sırasında , hipodromun batı kısmında iki ilginç yapıya daha rastlanır. Bu yapıların içinde , eğlence yeri olarak kullanılan mekanlar , kemik zarlar , oyun taşları ve üflemeli çalgı aletleri bulunur. Belli ki ; dönemin hemşerileri eğlence ve kumar yaşatışına düşkün bir yaşam tarzı sürüyorlardı?

Kazılar sürdükçe , kim bilir daha ne ilginç bulgulara daha ulaşılacak.?

Üç Ağız Mağarası Meydan Köyü Samandağ

Bütün bu arkeolojik Çalışmalar , bizlere şimdilik 43.000 yıllık belgelenmiş bir yaşam kültürünün Antakya, Amuk ovası , Akdeniz üçgeni arsında varlığını ve bu güne kadar kesintisiz olarak kültürel bellekle bu günlere aktarıldığını kanıtlıyor.

İnsanlığın gelişimsel sürecinde ; bilimi, sanatı ,kültürü, felsefeyi , inançlarla yoğurup; bunu , yeme içme kültürüne ; nakış eden ,her defasında ; insancıl, yeni bir yaşam kültürüne , dönüştüren ve bu süreci insanlığın ortak kültürel mirasına armağan eden bu bereketli topraklardır.

Bu toprakların , kültürel belleğinin toplandığı , değişim ve dönüşüme uğradığı , her defasında yeni bir kültürel senteze ulaştığı yer Antakya ‘dır.

Bunun için , batıda yaşayanlar , Antakya ya ‘’ Doğunun Kraliçesi ‘’ anlamında , ‘’ ’Orientis Apicam Pulcurum .’’ unvanını verdiler.

‘’Doğunun kralı ‘’ unvanını verselerdi , yalnızca kaba güçten , görkemden ve teklikten söz edeceklerdi.! Oysa Antakya’yı tanımlayanlar ; hep ‘’Doğunun kraliçesi ‘’ kimliğini kullanmışlardır. Çünkü ; kraliçelik , üretkenliği, bereketi ,bilimin saklandığı yeri , hikmeti ,üremeyi , merhameti ve yaşamın mutlu ve huzurlu döngüsünü simgeler.

Tel Açcana Mühür…

Bunun için , Antakya ve çevresinde yaşamını sürdüren her birey ;

Sahip olduğu, binlerce yıllık ; bu kültürel birikimi ; yaşam kültürünün bir parçası olarak kanıksar ve özümser . Bunu ,Kültürel geçişli , değişim ve dönüşümü önceleyen insani bir miras olarak kullanır. Bu mirası da ; insanlığın gelişimsel sürecine ; geçmişten, geleceğe aktarılması gereken onurlu ve kardeşçe bir paylaşım olarak görür.

Bu mirası paylaşırken ; yüz yıllarca ; ‘’ Hazan’ın, Çan’ın , Ezan’nın ‘’ birbirinin özgürlük alanına girmeden ; Sema’ya özgürce yükselmesini , kamil insanın , koşulsuz ve engelsiz bir çağrısı olarak bilincine yerleştirir.

Bu yüzdendir ki ; insancıl , sosyal, kültürel ve paylaşımcı bir yaşam biçimi özümsemiş Antakyalılar , kadim hemşerilerimizden kalan ‘’ Doğunun Kraliçesi ‘’ unvanını ; depremin yıkımına rağmen , geçmişin ruhunu taşıyarak , el birliği ile , yeniden bu kenti yapılandırarak sahip olmak istiyorlar.

Bu düşsel bir istek değil , bu toprakların bereketi ile filizlenen her bireyin düşünsel isteğidir. Bu istek, törpülenmemeli veya yok sayılmamalı ! Sayılırsa .. ? Binlerce yıl , düşünsel ve bedensel emekle oluşturduğumuz kültürel belleğimiz kesintiye uğrar , geçmişle bağımız kesilir ! Kimliğimiz sorgulanır hale gelir?

O zaman ;

43.000 bin yıl önce İnsanlığa statüyü kazandıran Samandağlı hemşerimize ;

Hz. Hızır ile HZ. Musa’yı buluşturan imana ;

Doğu Akdeniz çanağında ; 4300 yıl önce uygarlık kuran ,insanlığa Işık saçan Luvi ‘lere ;

Bebeklikten , kafataslarını ,sivriltip ruhban sınıfına hazırlanan hemşerilerimize;

Şuppiluliuma’nın düşmanı korkutan gözlerine ;

Tel Aççana ‘da bulunan gizemli tapınağa, Hz. Süleyman’dan önce mührü kullanan krallara ve şahitli şehir satın almalara ;

Doğa yasaları ile birlikte, erdemli olmayı öğreten stoa okullarına ,

Yıkıma uğrayan şehri için ağlayan Tike ’ye ;

Apollon’un , Defneye olan karşılıksız aşkına akıttığı , göz yaşlarının , Defne şelalesine dönüşmesine ;

Mitra inancını ; Perslerle paylaşan ; onu korkudan eyleme geçirmeyip ; düşünüde saklayan hemşerilerimize ;

Roma İmparatorlarına ev sahipliği yapan kentimize ; Olimpiyatların yapıldığı , gece hayatının ve şans oyunlarının çılgınca oynandığı mekanlara ;