EN BÜYÜK ÜSTÜNLÜK

Diogenes Laertios’tan öğrendiğimize göre, Herakleitos, hiç kimsenin olmadığı kadar kibirli ve kendini beğenmiş bir filozofmuş; şunları söylemiş:

“Çok bilgi insanı akıllı yapmaz; öyle olsa, Hesiodos’u, Pythagoras’ı, Ksenohanes’i ve Hekataios’u akıllı yapardı. Bilgelik tektir, bilgelik tüm dünyayı her yerde yöneten düşünceyi bilmektir.”

Yalnız Antik Yunan’da değil, tüm felsefe tarihinin en önemli filozoflarından biri sayılan Herakleitos, MÖ 535 – 475 yılları arasında doğduğu kent olan Efes’te yaşadı. Aristokrat bir ailenin oğluydu. Politikayla ilgilenen filozof, etkin görevler üstlendi. İktidarda bulunan zorba yönetimin yenilgiye uğratılmasında önemli rolü oldu. Demokrat eğilimli parti iktidarında, aristokrat partinin başında, anayasayı değiştirmek için harekete geçmiş; başarısızlığa uğrayınca, Efes yakınlarındaki Artemis tapınağına çekilerek dünya ile ilgisini kesmişti.

Bugünkü anlamda diyalektik görüşü ilk olarak ortaya atan filozof, evrenin bir logos (akıl) tarafından yöneltildiğini öne sürdü. “Evren boyuna akan bir süreçtir, başı sonu olmayan bir değişmedir, hiç durmayan bu değişme içinde kalan, sürüp giden hiçbir şey yoktur” diyordu. Temel düşüncesini, şu ünlü sözünde özet olarak dile getirdi:

“Her şey akar. Aynı ırmağa iki kez giremezsin, çünkü her girişinde, üzerinden yeni sular geçer.”

Ona göre ilk madde ateşti. Bilgelik ise, dünya düzeninin işleyiş biçimini anlamaktı. Özellikle Hegel ve dolaylı olarak Karl Marx üzerinde derin etkisi oldu.  Şair Erdal Alova, anlaşılması hayli güç derin düşüncelerinin yer aldığı Doğa Üzerine adlı yapıtından kalan 133 küçük parçayı Kırık Taşlar adıyla dilimize çevirdi. Düşünce tarihimize büyük katkıları olan bu yapıttan Alovo’nın şiir diliyle bir alıntı:

En büyük üstünlük

bilgeliktir

doğru düşünmek

Doğru eyleyip

doğru söylemek

doğasına

göre kavrayıp her şeyi