GÖRÜŞ – Antik Antakya Nerede ?

GÖRÜŞ

1. Şerefettin Canda

Mustafa Kemal Üniversitesi 2006-2010 Dönemi Rektörü                                                                                 24 Ekim 2024

Antik Antakya Nerede ?

Antakya, Deprem ve Princeton Üniversitesi Kazıları (1932-1939)

ı. Giriş ve Amaç (Antik Antakya’nın Önemi)

Antakya ve çevresi (Hatay), olağan üstü doğası, coğrafyası, İpek yolunun Akdeniz’e ulaştığı en yakın yerde olması, ılıman iklimi, verimli toprakları, “stratejik” konumu, çok değerli antik varlıkları yanı sıra, antik çağlardan bu yana, birçok büyük depremin yaşanmış olduğu, çok bilinen fay zonları üzerinde yer alan ve «geotektonik» özellikler taşıyan bir bölgede bulunmaktadır.

“Doğunun kraliçesi” (Fotoğraf 1) olarak tanınan Antakya ve yakın çevresinde, antik çağın “bilinen” ve güncel olarak bilim, kültür, sanat ve arkeoloji dünyasının “izleminde” olan ve kurtarılmayı bekleyen, şu 3 önemli antik yerleşim bulunmaktadır:

• Antioch/Antiocheia (Antakya),
• Daphne (Defne, Harbiye),
• Seleucia Pieria (Çevlik).
• 

Fotoğraf 1. Doğunun Kraliçesi Antakya’nın simgesi, Antakya Tykhe’si. Başında Taç (Antakya Kalesi), Elinde Buğday Başağı (Bereket), Silpius dağı (Habib-i Neccar) üzerine oturmuş, ayaklarının altında Asi Irmağı (Orontes) (genç erkek figürü).

Bu nedenle 6 Şubat 2023 (Pazarcık) ve 20 Şubat 2023 (Harbiye, Defne) Depremleri sonrası yapılan işlemlerde, bu “antik kentlerin kurtarılması” da düşünülmeli, en azından “Antik Antakya Arkeoparkı” bilim, kültür ve sanat dünyası bu konuda girişimde bulunmalıdır. Çünkü 1932-1939 yılları arasında bölgede kazı yapmış ve 300 mozaik pano (panel) çıkarmış olan Princeton Üniversitesi Sanat ve Arkeoloji Bölümü, o günün bilimsel, etik ve sosyal koşullarında yapmış olduğu çalışmaların dijital arşivini yakın geçmişte yayınlamıştır.

Güncel yeni adımlar atılırken, bu belgelerin de dikkate alınması çok önem taşımaktadır. Çünkü Antakya  kent merkezinin yerleşim alanı sınırlı olması nedeniyle, tarih boyunca oluşan tüm büyük depremler sonrasında, yeni kentleşme aynı yerde, Habib-i Neccar Dağı etekleri ve Asi Irmağı çevresinde, “çok katmanlı” biçimde olmuştur.

Princeton Üniversitesi Sanat ve Arkeoloji Bölümü belgelerinde, antik dönemin Antioch (Antiocheia), Dahpne ve Seleucia Pieria kentlerinin güncel yerleri ve yer altında kaç metre derinlikte olduğu hangi mimari yapıların bulunduğu, kent haritası ve benzer özellikler bildirilmiştir.

Bu bölgedeki antik kentlerde bulunacak yeni yapıtlar, mozaikler, yeni bilgiler, sanat değeri yanı sıra, tarihin bilinmeyenlerine ve topluma ışık tutması açısından da çok değerlidir.

Antakya, Roma ve İskenderiye’den sonra Roma İmparatorluğu’nun 3. önemli kenti, Suriye Eyaleti’nin merkezidir.

Özellikle bu dönemde, Antakya’da “Orta Sınıf Ekonomik olarak güçlenmiştir.”

Ticaret sonucu büyük bir “varlık” merkezi olan Antakya, aynı zamanda bilim, inanç, kültür ve sanat merkezi olarak da gelişmiş ve büyük bir “çekim merkezi” olmuştur.

Antakya, Anadolu, Mezopotamya, Suriye ve Mısır’ı birbirine ve Akdeniz’e bağlayan ulaşım yollarının kavşağında olması nedeniyle, tarih boyunca Akdeniz ve Suriye’nin “kapısı” olarak görülmüş ve bu stratejik önemi, günümüzde de özellikle İskenderun Körfezi, Samandağ Denizi ve Orta-Doğu Petrolleri ekseninde daha da önem kazanmıştır (Fotoğraf 2-4).

Amacımız, antik çağlardan günümüze büyük depremler yaşamış Antakya ve çevresinin, güncel 6 Şubat 2023 depremi sonrası yeniden yapılanırken, Türkiye, bölge halkının refahı ve Dünya uygarlığı açısından önem taşıyan antik Antakya’nın, olabildiğince koruma altına alınması için toplumu ve yetkilileri bilgilendirmektir.

Fotoğraf 2. İskenderun Körfezi ve Samandağ Denizi ekseninde Antakya ve çevresinin stratejik önemi.

Fotoğraf 3. İskenderun Körfezi ve Samandağ Denizi ekseninde Antakya ve çevresinin stratejik önemi.

Fotoğraf 4. Ortadoğu’nun gece uzaydan görünüşü ve ışıkların yoğunluğu: İskenderun Körfezi, Nil, Fırat, Dicle, İndus, Basra Körfezi, Doğu Akdeniz, Hazar Denizi’nin güneyi.

II. Antakya’nın Deprem Gerçeği

• Antakya ve çevresi, dünyanın çok bilinen deprem zonları (3 deprem zonları:
• Doğu Anadolu, Ölü Deniz, Kıbrıs) üzerinde bulunur, yaklaşık 2500 yıllık kent yaşamı içerisinde pek çok büyük, yıkıcı ve yakıcı deprem yaşamıştır. Bu durum, toplumun tüm kesimleri tarafından bilinen bir gerçektir. (Gülen L, Barka A, Toksöz MN. Kıtaların Çarpışması ve İlgili Kompleks Deformasyon: Maraş Üçlü Eklemi ve Çevre Yapıları. Yerbilimleri 1987; 14: 319-336.)
• Örneğin, İÖ 148 yılında, Antakya’da kayda geçen en eski büyük depremlerden birisi olmuştur. (Adams, R.D. and Muawia Barazangi (1984). Seismotectonics and Seismology in the Arab Region: A Brief Summary and Future Plans. Bull. Seism. Soc. Am.,1984;74(3):1011-1030.)
• Yine, İS 13 Aralık 115’de görülen Büyük «Antakya Depremini», tarihçi Cassius Dio (İznik doğumlu, İs 150-235), Roma Tarihi adlı yapıtında, anlatmıştır.

Buna göre, “Roma İmparatoru Traianus ve ardılı olan Hadrianus, Antakya’da kışı geçirirken ve

Pers Seferine hazırlanırken büyük ve yıkıcı bir deprem olmuş, sağ olarak kurtulmalarına karşın, 500 bin kişi ölmüştür.”(Britannica, T. Editors of Encyclopaedia. “Dio Cassius.” Encyclopedia Britannica, February 27, 2024.) https://www.britannica.com/biography/Dio-Cassius.

• Antakya’da görülen birçok deprem arasında kenti tümüyle yıkan iki deprem İS 526 ve İS 528 yıllarında

ortaya çıkan depremleridir. (Downey G, History of Antioch, Vol. 2237, Princeton University Press, 2015;521.)

(Ataman D. Çağlar İçinde Antakya, Akbank Kültür ve Sanat Kitapları, İstanbul 1996.)

• 6 Şubat 2023 Pazarcık depremleri ve 20 Şubat 2023 Defne (Hatay) depremine bağlı olarak;

1. Asi Irmağı çevresi,
2. Amik Ovası,
3. Kıyı şeridinde,

Ortaya çıkan «Sıvılaşma ve Yanal yayılmalar» sonucu kentsel yerleşim alanlarında büyük yıkım ortaya çıkmış, toplumda ölçüsüz acılar yaşanmıştır (Fotoğraf 5-10).

Depremler eskiden beri, bölgede yaşayan insanlar tarafından, “Tanrı’nın gazabı” olarak adlandırılmış olsa da,   “Tanrı’nın gazabından çok insan ve (yönetim) kaynaklı hatalardan oluştuğu bilimsel çalışma ve araştırmalardan anlaşılmaktadır.”(Uslu Azarak L.Tarihin İzdüşümünde Antakya (Antiokheia) Kentinin Depremselliği. Vakanüvis-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi (Özel Sayı: Dr. Recep Yaşa’ya Armağan) 2023;8:3210-3228.)

Fotoğraf 5. Antakya ve çevresinin Amik Ovası, Kıyı şeridi ve Asi Irmağı güzargahı.

Fotoğraf 6,7.  Antakya:6 Şubat 2023 Depremi öncesi (4 Şubat 2023) ve sonrası (8 Şubat 2023) uzaydan görülen ışık durumu”.

Fotoğraf 8. Antakya, Deprem Öncesi (6 Şubat 2023 öncesi).

Fotoğraf 9. Antakya, Deprem Sonrası (6 Şubat 2023 sonrası).

Fotoğraf 10. «Depremle yıkılan Rönesans Rezidans adlı yapı bin kişinin ölümüne neden oldu.»

 https://medyascope.tv/2023/09/22/hatayda-depremde-yikilan-ronesans-rezidansin-muhendisi-tutuklandi/

III. Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Sağlık Uygulama ve Araştırma Hastanesi

«6 Şubat 2023 depreminde, Hatay’da ayakta kalan tek hastane»

• 6 Şubat 2023 Depremi Öncesi: Mustafa Kemal Üniv. Sağlık Uygul. ve Araşt. Hast. ((15 Aralık 2008)

MKÜ Araştırma Hastanesi Hakkında

https://hastane.mku.edu.tr/hakkimizda/tarihcemiz/ (Orijinal, 15 Aralık 2008)

ESKİ HASTANE: Mustafa Kemal Üniversitesi Sağlık Uygulama ve Araştırma Hastanesi Antakya Merkezdeki Eski Antakya Devlet Hastanesi’nde 2004 yılında hizmete açılmış,  günümüze dek, en iyiye ulaşabilmek için çalışılmıştır.

YENİ HASTANE: Rektörümüz Prof. Dr. M. Şerefettin CANDA‘nın yoğun çabalarıyla 15 Aralık 2008’de Mustafa Kemal Üniversitesi Tayfur Ata Sökmen Kampüsü’nde hizmete giren yeni hastane binası ile MKÜ Sağlık Uygulama ve Araştırma Hastanesi, 11 Ameliyathanesi ve tıbbın gerektirdiği tüm araç ve gerecin, üstün bilgi ve birikimi olan Dr’ların kullanıldığı merkez olmuştur (50.000 m2 kapalı alan, 220 araçlık hasta, 120 araçlık personel otoparkı.)

MKÜ Sağlık Uygulama ve Araştırma Hastanesi’nde; 94 Öğretim üyesi, 146 Araştırma görevlisi doktor, 2 Uzman, 9 Sağlık teknisyeni ve teknikeri, 66 Hemşire, 10 Hastabakıcı ve 31 de çeşitli İdari personel çalışıyor.

MKÜ Sağlık Uygulama ve Araştırma Hastanesi’nde, aylık 16.000 hasta ayaktan, 840 hasta yatarak tedavi oldu, 850 hasta ameliyat edildi, 24 saat acil servis hizmeti sunuldu, 208 yatak kapasitesi bulunuyor (Fotoğraf 11-17).

Yeni hastane binası, yataklı servisler, ameliyathaneler, hizmete girince, bu sayı daha artacaktır. Hasta memnuni yeti, hasta haklarına saygı ilkesinin önde tutulduğu hastanede, gerektiği gibi sağlık hizmeti sağlamak amacımızdır.

 

 Fotoğraf 11-17. MKÜ Sağlık Uygulama ve Araştırma Hastanesi 2008-2009. Rektör Prof. Dr. M Şerefittin Canda. 

• 6 Şubat 2023 Depremi Sonrası:

Mustafa Kemal Üniv. Sağlık Uygul. ve Araşt. Hastanesi (7 Şubat 2023, Basın)

BSHA, GÜLİZ YILDIZ ZEREN’in yazısı (7 ŞUBAT 2023)

Zeren Yıldız G. Mustafa Kemal Üniversitesi Hastanesi’nde Yaralılara İlk Müdahale Yapılıyor. BSHA, 7 ŞUBAT 2023.

Mustafa Kemal Üniversitesi Hastanesinde Yaralılara İlk Müdahale Yapılıyor

Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Hastanesi’nde deprem enkazından çıkartılan yaralı hastalara müdahaleler son hızıyla devam ediyor

“Koridorlarda Bekletilen Yaralılar Servislere Alınıyor”

Bilim Sağlık Haber Ajansı (BSHA) şu anda hastanede görevli Yoğun Bakım Hemşiresi Burak Seçinti’den bilgi aldı.

“Hastane bölgesinde AFAD, UMKE, Sağlık Bakanlığı Özel Kurtarma Ekipleri, özel hastanelerden gelen ekiplerin bulunduğunu” belirten Hemşire Seçinti; “Durmadan çalıştıklarını belirterek yoğun bakım ihtiyacı olan hastalar olduğunu, hastane bünyesinde ilave ameliyathane kurulma çalışmalarının söz konusu olduğuna dikkat çekti.”

“Acil yoğun bakım ihtiyacı olan hastaların olduğu hastanede”, “Ortopedik Travma vakalarının” bulunduğunu söyleyen Seçinti,; “Burada devlet tüm imkanlarını sunuyor.” “Ventilatör, oksijen ihtiyacı konusunda hepsi katlarda var.”“Yalnız alt katlar şu anda kullanıldığı için bir takım eksiklikler yaşanıyor.” “Üst katlara çıkılmaya başlandı tedavi için.” “Durmadan arasız vaka alınıyor.” “Hastalar soğuk nedeniyle hipotermik durumdalar” dedi.

Yetkililere Çağrı! “Twitter’den yetkililere seslendiklerini” belirten Burak Seçinti, “Acil ameliyathanenin açıldığını”, “Hastaların, hastanenin üst katlarına transfer edildiğin” söyleyerek şunları kaydetti: “Burada acil yakın takip ve yoğun bakım ihtiyacı olan hastalarımız var. Lütfen sesimizi duyun. “Komşu şehirlerimize bu hastaların gönderilmesi zorunlu.” “Tam teşekküllü hastanelere bu hastaların sevki için yetkililere sesleniyoruz.”

     Gazete Duvar, CAN BURSALI ve KADİR CESUR’un yazısı ( 08 Şubat 2023)

Bursalı C, Cesur K. Depremzedeler cenazeler arasında tedavi ediliyor (Kentte, ayakta kalan tek güvenli yapı, Mustafa Kemal Üniversitesi /MKÜ Hastanesi). Gazete Duvar, 08 Şubat 2023.

https://haberledik.com/haber/mustafa-kemal-universitesi-hastanesinde-yaralilara-ilk-mudahale-yapiliyor-262890.html

Depremzedeler cenazeler arasında tedavi ediliyor

Hatay’da depremde ayakta kalan MKÜ Hastanesi’nde çok sayıda teşhis edilmeyi bekleyen cenaze var. Hastane koridorundaki tüm boş alanlarda, sağ kurtulan depremzedeler tedavi edilmeye çalışılıyor..

 

-“Kentte, ayakta kalan tek güvenli yapı,

“Mustafa Kemal Üniversitesi (MKÜ) Hastanesi göze çarpıyor.”

“HATAY-Depremin vurduğu 10 ilde büyük yıkım varken, Antakya’nın neredeyse tamamı yerle bir oldu.”

“MKÜ HASTANESİ HASAR ALMAMIŞ”

“Kente yaklaştıkça, televizyonlara, internet sitelerine ve sosyal medyaya yansıyanların, gerçeğin çok az bir kısmı olduğunu anlıyoruz. Yol boyunca depremden etkilenmeyen küçük bir alan bile göremiyoruz.”

“Bir istisna hariç. Kentteki ilk durağımız olan merkeze yaklaşık 10 kilometre uzaklıktaki

Mustafa Kemal Üniversitesi Eğitim ve Araştırma Hastanesinin bulunduğu kampüste, cam kırılması gibi ufak hasarlar haricinde bir problem görünmüyor.” “Aynı zamanda hastane kampüsü kentte elektriğin, telefon şebekesinin ve internetin kullanılabildiği tek alan. Hastane elektrik ihtiyacını büyük bir jeneratör yardımı ile karşılıyor.” “Hastanede, doktorlar ve hemşireler canla başla yaralı depremzedeleri tedavi etmek için çabalıyor.”         “Hiçbir altyapı hizmetinin verilemediği Hatay’da, yıkılan ve hasar alan yüzlerce binanın yanında hastane kampüsü ayakta kalan en önemli yapıların başında geliyor.”

IV. Tarihte Antakya: Antakya Genel Görünüş (13.05.1932)

Geçen yüzyılın başlarında Antakya’ya gelen Amerikan Princeton Üniversitesi Sanat ve Arkeoloji Bölümü araştırmacıları, Antakya ve çevresinin o günkü görünümünü belgelemişlerdir (Fotoğraf 18,19).

Antakya Habib-i Neccar Dağı ile Asi Irmağı arasında yer alan dar bir düzlükte yer almıştır.

Antik çağda Asi Irmağı içinde yer alan, güncel olarak “Küçük Dalyan” adı ile anılan yerde bulunan Ada’da Hipodrum, Hamalar, Tapınaklar ve İmparator Sarayı bulunmaktadır.

Downey G, History of Antioch, Vol. 2237, Princeton University Press, 2015;521.

Fisher C, Campbell WA, Lassus J, Elderkin GW. The Excavation of Antioch-on-the-Orontes. Digital Resources 1932-1939. https://ochre.lib.uchicago.edu/antioch/

Fotoğraf 18. Antakya Genel Görünüş (13.05.1932). Üzerinde Kale kalıntıları bulunan Habib-i Neccar Dağı etekleri ile Asi Irmağı arasında yer alan Antakya kent dokusu, Asi Irmağı ve üzerinde iki yakayı bağlayan Taş Köprü (Roma) görülüyor.

Fotoğraf 19. Diocletianus (İS 305) zamanında Asi Irmağı üzerine yapılmış, Antik Antakya’nın simgesi,  Taş Köprü (Diokletianus Köprüsü), birçok büyük deprem yaşamış ve günümüze sağlam ulaşmasına karşın, 1972’de insan eli ile yıkılmıştır.»

 

V. Antik Antakya Nerede ?

Asi Irmağı (Orontes)’nın doğu yakasında kurulmuş olan Antik Antakya’nın güncel olarak bulunduğu yer konusunda yapılmış pek çok bilimsel çalışma bulunmaktadır. Bunların en önemlisi Princeton Üniversitesi Sanat ve Arkeoloji Bölümü’nün 1932-1939 yılları arasında yapmış olduğu ve 350 mozaik çıkardığı, çoğunu yurt dışına götürmüş olduğu kazı çalışmalarıdır.

• Princeton Üniversitesi Sanat ve Arkeoloji Bölümü (1932-1939) Antik Antakya’nın yerini gösteren haritayı yapmıştır (ANT DR 0028) (Fotoğraf 20-29).

Downey G. A History of Antioch in Syria: From Seleucus to the Arab Conquest. Princeton, NJ, Princeton Univ. Press, 1961.

(https://pi.lib.uchicago.edu/1001/org/ochre/5d3b5937-bda5-4f85-a7e6-7af59eb9f0ff)

Buna göre;

Güncel olarak Küçük Dalyan adı verilen yerde, bulunan Asi Adası üzerinde başlıca şu yapılar bulunmaktadır:

–    Anıtsal Saray, Hipodrum, 5 Genel Hamam (Kamu Malı)

Antakya kent yerleşimi, güncel olarak Kışla-Narlıca ekseninde (Kurtuluş, Herod, Kolonadlı Cadde), Kent Surları ile çevrili ve Asi Irmağı (Orontes) ile komşudur:

Fotoğraf 20. Hipodrom A (Circus) ve Tapınak alanının havadan görünüşü

Antioch-on-the-Orontes I. 1934. Princeton: Committee for the excavation of Antioch and its vicinity. p.35, fig.3

Citation URL: https://pi.lib.uchicago.edu/1001/org/ochre/7f9a4fcd-cee3-4cf2-a614-eb8d781b21ecFotoğraf 7.

Fotoğraf 21. Antakya Asi Adası (Küçük Dalyan) da bulunan Hipodrom A (Circus). Temel üstünden doğu duvarı.

Citation URL: https://pi.lib.uchicago.edu/1001/org/ochre/58a179b0-3c1a-4e2f-af68-6920e70ec1c0

Fotoğraf 22. Hamam (F), Zeytin ağaçlarının köklerinin altında (8.5-11m) Hamam ile ilgili bulgular Princeton Üniv. Sanat ve Arkeoloji Bölümü 1932-1939 kazı arşivi. G. Photographs, Antioch > N1574 G. view of excavations. Bath F (spatialUnit)

https://pi.lib.uchicago.edu/1001/org/ochre/efc94b23-0f50-49f8-bf45-910c58edaf78

Fotoğraf 23. Hamam döşemesi. Kazı sırasındaki durumu. General photographs, Antioch > Photograph N1574 G. view of excavations. Bath F (spatial Unit) Citation URL: https://pi.lib.uchicago.edu/1001/org/ochre/efc94b23-0f50-49f8-bf45-910c58edaf78

Fotoğraf 24. Princeton Ü. Sanat ve Arkeoloji Böl. (1932-1939) Antik Antakya’nın yerini gösteren haritası (ANT DR 0028). https://pi.lib.uchicago.edu/1001/org/ochre/5d3b5937-bda5-4f85-a7e6-7af59eb9f0ff

Fotoğraf 25. Antakya, Asi Adası ve üzerindeki yapılar: Hipodrom A, Stadium, 5 adet Hamam (Roma), Tapınak, Devlet Sarayı. https://en.wikipedia.org/wiki/Antioch

 

• Jean-Claude Golvin (18 Aralık 1942-), Arkeolog, Mimar «Roma amfitiyatro uzmanı»

Fransa Bordeaux Montaigne Üniversitesi CNRS uzmanıdır. Antik Antakya’nın, antik anıtların yeniden yapımı için, pek çok çizimini yapmıştır (Fotoğraf 20-22). “Centre National de la Recherche Scientifiqu”. jeanclaudegolvin.com

Fotoğraf 26. Antik Antakya, Habib-i Neccar Dağı, Asi Irmağı ve Asi Adası. Jean Claude Golvin.  jeanclaudegolvin.com

• Kayhan Kaplan, 2022 yılındaki çalışmasında, Antik Antakya’nın tarihini, kültürünü, sosyal yaşamını ve fiziksel çevrelerini bilgisayar destekli üç boyutlu (3B) görüntülerle canlandırmaya çalışmıştır (Fotoğraf 22,23).

Kaplan K. Real-Time Rendering Engines Help Visualize, Model, and Animate Ancient Cities: An Example in Antioch. Applied Sciences. 2022; 12(23):12316. https://doi.org/10.3390/app122312316

Fotoğraf 27. Antik Antakya (Roma Dönemi), Asi Adası, Devlet Yönetiminin Bulunduğu Yer (Küçük Dalyan).

Fotoğraf 28. Asi Adası üzerinde bulunan İmparator Sarayı.

Campbell, W.A. Excavations at Antioch-on-the-Orontes. Am. J. Archaeol. 1934, 38, 201–206. [Google Scholar] [CrossRef]

Kaplan K. Real-Time Rendering Engines Help Visualize, Model, and Animate Ancient Cities: An Example in Antioch. Applied Sciences. 2022; 12(23):12316. https://doi.org/10.3390/app122312316

• Güncel olarak, Küçükdalyan Koruma Alanı, Türk yasalarına göre “Birinci Derece” Arkeolojik Koruma Alanı ilan edilmiştir (Fotoğraf 24).

Belediyenin imar planlarında olduğu gibi bırakılması gerekir.

Bilimsel amaçlar dışında kazı yapılamaz (Türkiye’de, yerel müzenin onayıyla özel kazılar yapılabilirse de, bu yasa, bu tür alanlarda kazıları yasaklamaktadır).

https://kvmgm.ktb.gov.tr/TR-43249/kültürel-ve-doğal-mülkiyetin-korunma-yasası-.html

https://libaniusredux.blogspot.com/2019/

Fotoğraf 29. Küçükdalyan Koruma Alanı, Türk yasalarına göre “Birinci Derece” Arkeolojik Koruma Alanı ilan edilmiştir. Belediyenin imar planlarında olduğu gibi bırakılması gerekir. Bilimsel amaçlar dışında kazı yapılamaz (Türkiye’de, yerel müzenin onayıyla özel kazılar yapılabilirse de, bu yasa, bu tür alanlarda kazıları yasaklamaktadır).

https://kvmgm.ktb.gov.tr/TR-43249/kültürel-ve-doğal-mülkiyetin-korunma-yasası-.html

https://libaniusredux.blogspot.com/2019/

VI. Antik Antakya’nın Korunması

1. Princeton Üniversitesi Sanat ve Arkeoloji Bölümü;

1932-1939 yıllarında, Prof. Dr. CR Morey (Fotoğraf 30) liderliğinde

Antik Antakya’da yapmış oldukları kazılarda, Antik Antakya’nın “kurtarma kazıları” yapılabilmesi için gerekli ön çalışmaları yapmış, yayınlamış, önerilerini ortaya koymuşlardır. Bu kazılarda çıkarılan 300 mozaik panelinin çoğu yurtdışına götürülmüştür (Fotoğraf 31). Kalanlar Hatay Arkeoloji Müzesi’ndedir.

Fotoğraf 30. Prof. Dr. Charles Rufus Morey (20 Kasım 1877 – 28 Ağustos 1955), Princeton Üniversitesi Sanat ve Arkeoloji Bölümü Başkanı; 1932-1939 yıllarında, Antik Antakya Kazılarını yönetmiştir.

Fotoğraf 31. Defne, Menander evi mozaiği “Apollo ve Daphne mozaiği”, Princeton Üniversitesi “Antakya Kazı Komitesi” Müzesindedir. Fotoğraf: Bruce M.White.https://artmuseum.princeton.edu/story/antioch-through-ages

Antioch on-the-orontes: the excavations 1933-1936 – Archive.org

ochre.lib.uchicago.edu › antiochAntioch-on-the-Orontes Online – University of Chicago

2. Prof. Dr. Numan Tuna ve Dr. Burak Belge;

2011 yılındaki makalelerinde, Princeton Üniversitesinin arşiv bilgilerinin ışığında, Antakya Sit alanları ve antik kalıtların kurtarılması için, bilimsel anlamdaki değerli görüşlerini bildirmişlerdir.

Tuna N, Belge B. Tarih İçinde Mersin Kolokyumu: Akdeniz Kentleri, Gelecek İçin Geçmişin Birikimi. 20-22 Ekim 2011, Mersin. MÜ Yayını 37, Akdeniz Kent Araş Merk Yayını 04, 2013;14-35. file:///C:/Users/user/Downloads/Antakya_tarihi_kentinin_kentsel_arleoloj%20(2).pdf

3. Bu kaynaklar Antik Antakya kalıtlarının, 8.5 ve 11m toprak altında olduğunu, imar ile ilgili belediye sondajlarının ise sadece 3 metre olduğunu bildirmektedir.

Antakya, Habibi Neccar (Silpius) Dağı ile Asi (Orontes) Irmağı arasında yamaç ve düzlükte kurulmuş, yağışlı, taşkınlar, deprem görülen bir yer olması nedeniyle; yıllar içerisinde, yukarı yamaçlardaki taş, toprak, molozlar Asi Irmağına doğru sürüklenerek, kayarak, akarak,  birikmiş, Asi yatağının değişmesine, Antik Antakya kalıtlarının üzerinin örtülmesine, toprak altında kalmasına yol açmıştır.

Antik dönem kalıntıları;

1. a) Kent ana ekseninde günümüze göre 11m derinlikte,
2. b) Kolonatlı Cadde (Herod, Kurtuluş) (3.6 km) de ise 8.5m derinlikte olduğu Princeton Üniversitesi’nin 1932-1939 yıllı kazıları göstermiştir (Antioch-on-the-Orontes, The Excavations, 1934-1941).
3. c) Habibi Neccar Dağı yamaçları, yakın yerler; antik kalıtlar yüzeye yakındır (Morey CR, 936;647).
4. d) Tarımsal alanlar; antik kalıtlar korunmuştur (Antioch-on-the-Orontes, The Excavations, 1934-1941).
5. e) “1930’ların kazı sonuçlarından öğrenilen (bilinen) arkeolojik veriler dikkate alınmadığı için”;

“kentsel sit alanı altında bulunan ve kentsel sit alanı dışında kalan gelişme alanlarında olası arkeolojik varlıklar için strateji geliştirilmediği görülmüştür” (Tuna N, Bilge B, 2011).

4. Princeton Üniversitesi kazı sonuçları verilerine göre;

“antik kentin yaygınlığı, kültür katmanlarının günümüze göre düzeyleri bilinmesine” karşın,

yapılan sondajların çoğunda 3 m. derinliğe dek inilerek, kültür varlıklarına rastlanmadığı sonucuna vardıkları görülmektedir (Downey, G. 1958;89).

VII. Sonuç

Antakya ve çevresi, eski çağlardan günümüze bilinen, söylencelere konu olan çok önemli deprem bölgesidir.

Bu nedenle, yeni yapılaşmalarda “deprem güvenliğinin” öncelikle gözetilmesi gereklidir.

Ayrıca, yeni yapılaşmaların, Antik Antakya kalıtlarının bulunduğu “fayların” dışındaki alanlara olması uygun olur.

“Büyük yıkımlara” ve “acılara” yol açan, tüm topluma, Mustafa Kemal Üniversitesi Öğrencilerine, Öğretim Üyelerine ve çalışanlarına da büyük acılar yaşatan 6 Şubat 2023 Pazarcık depremleri ve 20 Şubat 2023 Defne (Hatay) depremine bağlı olarak; deprem sonrası yeniden yapılaşmaya gidilirken;

–    1932-1939 yıllarındaki Princeton Üniversitesi Kazı Kurulunca saptanmış, haritalanmış olan antik bölgelerden ve “faylardan” uzak durarak, depreme dayanıklı zeminler üzerine, yapılaşma yapılmalıdır.

–    Günümüzde, “Drone, Laser, Dijital, Coğrafi Sistemler, vb” yeni teknolojiler ile yer altındaki “antik yerlerin” varlığı daha kolay saptanabilmektedir.

–    Antik Antakya (Antioch, Antiochia), Antik Daphne, Antik Seleucia Pieria, Amik Ovası Höyükleri ve benzeri yerler koruma altına alınmalı ve yapılaşma dışında tutulmalıdır.

Antik Antakya, kuruluşunda olduğu gibi, İskender’in diğer komutanlarından Lisimahos (Lysimachus) tarafından kurulmuş olan Antik Efes kenti gibi bir uygarlık merkezidir.

Antik Antakya, günümüzdeki Antakya’nın 8.5m ve 11m altındadır. Bu durumun, Turizm Ekonomisi açısından, bölge halkına büyük gelir sağlayacak bir alandır.

Bu alanlar Küçük Dalya (Asi üzerindeki Ada), Maşuklu, Harabarası, Kurtuluş Caddesi güncel teknolojilerle belirlenmeli ve koruma altına alınmalıdır.

Princeton Üniversitesi’nin 1932-1939 yıllarındaki Antakya kazısı, “Yüzyılın Kazısı”, olarak tanımlanmış, “Altın Antakya’nın Görkemli Mozaikleri” diye anılmıştır.

Güncelde, Antik Antakya Çalışmalarına Yönelik Önemli Yeni Çevrimiçi Kaynak Projesi Gündemdedir.

“Major New Online Resource for the Study of Ancient Antioch Launched” https://artandarchaeology.princeton.edu/whats/news/major-new-online-resource-study-ancient-antioch-launched

Bu projenin amacı, Princeton Üniversitesi’nin 1932-1939 yılları arasındaki Antik Antakya kazılarında elde edilen kalıtların, henüz yayınlanmamış olan bölümlerinin (Princeton’daki materyal arşivini) yeterince incelenmesi ile bölgenin tarihi, yaşamı, kültürüne ait, yeni bilgiler sağlama olasılığı yüksektir.

Mustafa Kemal Üniversitesi ve İskenderun Teknik Üniversitesi, deprem ve Antik Antakya ve çevresi çalışmalarına daha çok katılmanın yolunu bulmalıdır.

Böylelikle, yurtiçinde ve yurtdışında, Antik Antakya ve Antakya mozaikleri ile ilgili yapılması gerekli yeni bilimsel çalışmaların, olası yeni gelişmelerin ve yeni bilgiler elde edilmesinin yolunu açabilir.

 

• Son Söz

Örneğin 6 Şubat 2023 depremi sonrası, “depreme dayanıklı” konutlarla yeniden yapılaşmaya giderken Princeton Üniversitesi “Antakya Kazıları” ile elde edilen bilgilerin ışığında;

– Yeni görüntüleme teknolojileri (Drone, Laser, dijital) ile çalışarak,

• Antik Antakya yapılaşma alanı dışında kalmalıdır,
• Örneğin İzmir’deki Agora Alanı (Smyrna Agorası) (Fotoğraf 32) gibi,

– Antik Antakya’nın kimi alanları gün yüzüne çıkarılarak, turizme açılmalıdır,

– Antik Antakya, turizm gelirleri açısından, Türkiye’nin yeni Efes (Fotoğraf 33)’i ve halkın gelir kapısı olabilir.

– Antioch/Antiocheia (Antakya),

– Daphne (Defne, Harbiye),

– Seleucia Pieria (Çevlik)’da benzer yerler bulunmaktadır. Bunların gün yüzüne çıkarılması için, yapılaşmada özenli olmak, korumak ve bilim insanları ve üniversiteler ile işbirliği yapmak gereklidir.

Fotoğraf 32. Smyrna Agorası, İzmir kent içi “Arkeopark” alanı. https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c3/Izmir_Agora.JPG

Fotoğraf 33. Efes Antik kenti Antik Antakya ile eş zamanlı kurulmuştur. Güncel olarak, kazılarda Antik dönem “yamaç evleri ve içindeki mozaikler, diğer buluntular ile birlikte gün yüzüne çıkarılmıştır.

https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/izmir/gezilecekyer/efes-yamac-evler

 

Kaynaklar I

1)   Campbell, William A. “Excavations at Antioch- on-the-Orontes”, Am J Archaol 1934; 38/2: 201-206.

2)   Chowen, Richard H. “The Nature of Hadrian’s Theatron at Daphne”, Am J Archaeol 1956;60/3: 275-277.

3)   Campbell, WA. Excavations at Antioch-On-The-Orontes. American Journal of Archaeology, 1934;3(2):201-206.

4)   Campbell, WA. The 4th, 5th Seasons of Excavation at Antioch-on-the-Orontes:1935-1936. Am J Archa 1938;42(2):205-17

5)   Campbell, WA (1940). The 6th Season of Excavation at Antioch-on-the-Orontes:1937. Am J Archaeol 1940;44(4):417-27

6)   Campbell, SD. The Mosaics of Antioch, The Corpus of Mosaics Pavements in Turkey. Toro: Pontifical Inst Medi St. 1988.

7)   Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2021;30(1):175-182.

8)   Chowen, Richard H. 1956 “The Nature of Hadrian’s Theatron at Daphne”, American J of Archaeol 1956;60(3):275-277.

9)   Downey, Glanville 1959 Libanius Oration in Praise of Antioch (Oration XI). Proceedings Am Phil Soc 1959;103(5):652-685

10) Downey, Glanville. A History of Antioch in Syria from Seleucus to the Arab Conquest. Princeton University Press. 1961.

11) Downey, Glanville Antioch in the Age of Theodosius the Great. Norman: University of Oklahoma Press. 1962.

12) Downey, Glanville Libanius Oration in Praise of Antioch (Oration XI). Translated with introduction and Commentary”. Proceedings of the Am Philosophical Society 1959;103/5: 652-685.

13) Downey, Glanville. Antioch in the Age of Theodosius the Great. Norman: University of Oklahoma Press, 1962.

14) Downey, Glanville. A History of Antioch in Syria from Seleucus to the Arab Conquest. Princeton University Press, 1961.

15) Levi, Doro 1947 Antioch Mosaic Pavements I, II. Princeton: Princeton University Press. 1947

16) Jeffreys, Elizabeth and Jeffreys, M. The Chronicle of John Malalas: Melb: Australian Ass for Byzantine Studies. 1986.

17) Morey, Charles R. “The Excavation Of Antioch on the Orontes”, Parnassus 1935;7(4): 9-12.

18) Tuna N. Belge, B. Tarih İçinde Mersin Kolokyumu: Akdeniz Kentleri, Gelecek İçin Geçmişin Birikimi. 20-22 Ekim 2011, Mersin. MÜ Yayını, 37. Akdeniz Kent Araş Merk Yayını, 04. 2013;14-35. file:///C:/Users/user/Downloads/Antakya_tarihi_kentinin_kentsel_arleoloj%20(2).pdf

Kaynak II

• Canda MŞ. Antik Antakya’nın korunması için çağrı. Antakya Gazetesi 27 Haziran 2024. https://www.ajansbakircay.com/antik-antakya-antioch-atiochia-bergama-pergamon-efes-ephesus-makale,2680.html
• Canda MŞ. Antik Antakya (Antioch, Atiochia), Bergama (Pergamon), Efes (Ephesus), UNESCO Dünya Kalıtı Sırlaması (World Heritage List). Aajans Bakırçay 25 Haziran 2024.
• Canda MŞ. Yüzyılın Kazısı: “Altın Antakya’nın Görkemli Mozaikleri” Ajans Bakırçay 13 Haz. 2024.
• Canda MŞ. Antik Antakya (Antioch, Antiochia), Deprem, Mozaikler: Princeton Üniversitesi Sanat ve Arkeoloji Bölümü “1932-1939” Arkeolojik Kazıları. Akademik Akıl 7 Mayıs 2024.
• Canda MŞ. Antik Antakya (Antioch, Antiochia)… Haberci 17 Mayıs 2024.
• Canda MŞ. “Antik Antakya: Yitik Kent”. Ajans Bakırçay 15 Eylül 2023.
• Canda MŞ. Antik Antakya (Antiokheia) Mozaikleri ve Princeton Ü Belgeleri (1932-1939). Ajans Bakırçay 24 Ağustos 2023.
• Canda MŞ. Diokletianus’tan Günümüze Enflasyon…. ve Antakya Roma Köprüsü Hazin Sonu. Ajans Bakırçay 02 Haz. 2023.
• Canda MŞ. Antakya Depremi, Mustafa Kemal Ü, Prof. Dr. M. N. Toksöz, Prof. Dr. J. Schwarz. Ajans Bakırçay 03.05. 2023.
• Canda MŞ. “Doğunun Kraliçesi” Antik Antakya nerede? Ajans Bakırçay 04 Mart 2023.
• Canda MŞ. Antakya, Mustafa Kemal Üniversitesi ve Deprem Gerçeği. Ajans Bakırçay 23 Şubat 2023.
• Canda MŞ. Roma İmparatoru Diokletianus ve “Enflasyon” ile Savaşı. Ajans Bakırçay 13 Haz 2022