Samandağ Kaymakamlığı başvurusu sonucunda ‘Coğrafi İşaret Tescil’ talebi Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından incelenen ve sonuçlandırılan Hatay Defne Sabunu, artık “tescilli bir ürün”…
Erzurum Ehram Dokuma Kumaşı, Elazığ Orciği, Sürmene Bıçağı, Bayburt Tatlı Çorba, Muğla Saraylısı, Muğla Köftesi, Diyarbakır Burma Kadayıfı, Gümüşhane Ekmeği, Gümüşhane Sironu, Antep Tırnaklı Pidesi (Gaziantep Tırnaklı Pidesi, Antep Pidesi), Zile Kömesi ve Hatay Defne Sabunu… Tüm bu ürünler, Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından başvuruları Ekim ayı içerisinde ‘onaylanan’ ve ‘coğrafi İşaret’ tescili yapılan ürünler.
‘Coğrafi İşaret’ tescili kabul gören ürünler arasına girmeyi başaran Hatay Defne Sabunu, Samandağ Kaymakamlığı’nın 23.03.2017 tarihinde yaptığı başvuru ile bu hakkı kazanırken, ‘Künefe’ ile başlanan yolculuk adına umut verdi, yüzyıllardır doğal yöntemlerle üretilen Defne Sabunu konusunda sahip olunan zenginlik de beklenen ve özlenen ‘marka’ değerine kavuştu.
Geleneksel yapı içinde yerini dün de bugün de korumaya devam eden Defne Sabunu için imalat şekli çok fazla değişmedi. Hatta bu üretimde makineleşmenin çok uzağında, ‘el yapımı’ denen usuller de çok fazla terk edilmedi. Peki, detaylar mı?
Tescil’i onaylayan Türk Patent ve Marka Kurumu’nun bu konudaki açıklaması şöyle:
“Hatay Defne Sabununun sulu sistem ile kuru sistem olmak üzere iki tip üretim yöntemiyle üretilmesi mümkündür. İlki, Sulu Sistem üretimdir… Bu üretim şeklinde; Altı ısıtılan krom-nikel kazana 20 – 25 kg arası su dökülür. 20 kg defne yağı ile 80 kg zeytinyağı, kazandaki suya eklenerek 80 – 100 °C’ye kadar ısıtılır. 20 kg sulandırılmış kostik 40 kg suda çözülür. Isınan yağ-su karışımına kostikli su çözeltisi azar azar eklenir ve sabunlaşma süreci başlatılır. Yağ asitleri ile kostik reaksiyona girmeleri için sürekli karıştırılır. Karışımın taşmaması için üzerine su serpilerek karıştırılmalıdır.
Kostik çözeltisinin eklenmesi bittikten sonra sabunlaşmanın kontrolü yapılır. Fiziksel kontrol olarak sabun hamurunun ve suyun tamamen birbirinden ayrılıp ayrılmadığı kontrol edilir. Ayrılmış ise sabun altında kalan suyun bome derecesi ölçülür. Bome derecesi 7 – 11 derece olarak ölçülmelidir. Suyun buharlaşarak krema halini alması, sabunun hazır olduğunu göstermektedir. Sabunlaşma tamamlandıktan sonra, karışıma yeteri miktarda tuz ve arıtılmış su çözeltisi (maksimum 1 kg tuz + 2 kg su içerisinde çözülerek) eklenir. Kazanın altındaki ateş söndürülerek 12 saat dinlendirilir.
Dinlendirme sonucunda, sabun kazanın yüzeyine çıkarken su ise kazanın dibine çöker. Dibe çöken su kazandan çekilir. Geriye kalan sabun, hamurunun homojenleşmesi için krom miksere alınır ve 15 dakika karıştırılır. Mikserde homojenle-şen sabun, altına naylon serilerek uygun olan sergi alanına dökülür. Ispatula ile sabun dökülen alana düzgün bir şekilde yayılır ve üzeri düzeltilir. Mevsim koşullarına göre, sabun; kışın yaklaşık yarım saat, yazın ise 1 saat sonra kesilecek duruma gelir. Paslanmaz özel sabun kesim bıçağı (isteğe bağlı olarak bıçaklar arası mesafe ve bıçak sayısı ayarlanabilir) ile kesilir. Sabun yerden toplanıp kurutma alanına kubbe ya da piramit şeklinde dizilir. Sabun bir süre kuruduktan sonra kullanıma hazırdır. Mevsim nem koşullarına bağlı olarak 3 ile 6 ay arasında sabun kullanıma hazır hale gelir.
Kuru Sistem üretimde ise… Altı ısıtılan ağzı açık Krom-Nikel kazana aktarılan 20 kg defne yağı ve 80 kg zeytinyağı karışımı 60 – 70 °C’ye kadar ısıtılır ve kazanın altındaki ateş söndürülerek kazan içi ısının stabil sıcaklıkta kalması sağlanır. Daha önce 27 kg su içerisinde eritilerek hazırlanan 16 kg kostik çözeltisi, yağın üzerine azar azar dökülür ve kazan sürekli karıştırılır. Sabunlaşma sağlandıktan sonra kalıba dökülür, ahşap mala ile yüzeyi düzeltilir. Yüzeyi parlaklaştırmak için 60 °C’ye kadar ısıtılmış 1 lt su mala yardımı ile sıvanır. Yüzeyin sıvandığı su, sabun hamurunun sıcaklığının etkisiyle buharlaşır. Mevsim sıcaklığına bağlı olarak 1 – 2 saatlik kuruma sürecinden sonra, sabun, paslanmaz özel sabun kesim bıçağıyla kesilir. İsteğe bağlı olarak, bıçaklar arası mesafe ve bıçak sayısı ayarlanabilir. Sabun, yerden toplanıp kurutma alanına, kubbe ya da piramit şeklinde dizilir. Mevsimine bağlı olarak kuruma süresi değişir. Yaz aylarında 6 – 8 saat kış aylarında 8 – 12 saat süre içerisinde sabun kullanıma hazır hale gelir.
-TİCARİ DEĞER-
Defne ağacının doğal yayılımına paralel olarak, başta Yayladağı ilçesinin bütün köyleri olmak üzere, Samandağ, Antakya, İskenderun ve Dörtyol ilçelerinde sürdürülen geleneksel sabun üretimine ciddi bir ivme kazandırması beklenen bu gelişme, ‘tescilin’ ticari yönüne de hareket katacak.
-DEFNE YAĞINA ÖZEL-
Konuya ilişkin dikkat çeken detaylara da yer verilen bilgilendirmede, ‘Defne Yağı’ imalat süreci de ise şöyle paylaşıldı:
“Defne ağacından toplanan siyah meyveler Hatay bölgesinde Eylül- Aralık döneminde toplanır, ardından paslanmaz krom-nikel kazanlarda su ile yaklaşık 12 saat pişirilir. Ezilerek, suyunun ve yağının süzgeçten geçerek ahşap teknede toplanması sağlanır. Süzülen su ve yağ alınarak yeniden kaynatılır (100 °C de ve yaklaşık 4-6 saat). Su, yoğunluk farkından dolayı dibe çöker ve yüzeyde kalan yağ alınır. Son kalan yağ avuç içi ile alınırken, suya değmemesine ise dikkat edilir. Defne yağının kalitesinin ölçütü, avuç içerisinde ovuşturulduğunda, avucu ısıtması ve kuruyarak uçup gitmesidir. Hatay Defne Sabunu’nun kalitesinin ölçütü, rengi ve kokusudur. Klorofil içeriği nedeniyle yeşil renkli olmalıdır.”
-DENETLEME-
Hatay Defne Sabunu’nun üretim yönteminde açıklanan özelliklere uygun olarak üretim yapılıp yapılmadığına dair kontroller mi? Samandağ Kaymakamlığı koordinatörlüğünde; Mustafa Kemal Üniversitesi, Antakya Ticaret ve Sanayi Odası, Antakya Ticaret Borsası, Defne Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Derneği, Hatay İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, temsilcilerinden oluşacak toplam altı kişilik komisyon tarafından yılda 2 defa düzenli olarak ve ihtiyaç duyulduğunda/
şikâyet halinde yapılacak ve sonuçları raporlanarak ilgili kurum ile paylaşılacak.
-SIRADA NE VAR?
Künefe ile başlayan ‘tescil’ sürecini başarıyla sürdüren ve listesine Defne Sabunu’nu da ekleyen Hatay adına sorulan soru oldukça net… Sıradaki ne var? -Tamer Yazar-