O, marka kentin marka hikâyesi…

Hikâyemiz, Samandağ’da başlar…

“Hatay’ın Samandağ bölgesinden kestiğimiz kamışlar, gölgede havalandırılarak, en az 2 yıl kurumaya bırakılır. Kuruyan kamış, yapraklarından ve budaklarından arındırılır ve ısı yardımıyla eğri olan yerleri düzeltilir…” Hikâyesi ile çok şey anlatan bir kentin, az bilinen ‘NEY’ üretim sürecine yakından bakalım mı?

Neyzen, Ney yapımcısı ve tanburi bir babanın oğlu. Babasına uzun yıllar ney yapımı konusunda çıraklık yaptı. Bugün, Eskişehir Odunpazarı Kurşunlu Külliyesi’nde (Eskişehir Mevlevihanesi) Ney yapımı, Ney dersleri, dinletiler ve Sema Ayini Şerifler icraya devam ediyor.
Evet… Hayatı Eskişehir’de devam etse de, Ney ile olan hikâyesinin Samandağ bağlantısında durmaya devam ediyor, Yavuz Kenarda. Devam etmesinin sihirli sözcüğü mü? Ney üretimi için gereken ana malzemenin Samandağ kamışı olmasından! Buna dair notunda da bunu özellikle belirtiyor… “Neylerimiz, Hatay Samandağ kamışı, gölgede kurutulmuş kamıştan, özen ve titizlik ile açılmış, akort garantili ve değişim garantilidir…” O yüzden, bugüne dair hikâye, onun kaleminden çıksın ve Hatay’ın Samandağ ilçesinden tüm ülkeye, hatta dünyaya yayılan ‘marka hikayemizi’ bu defa bir Ney Ustası’ndan dinleyelim. Olmaz mı? İşte o kelimeler…
-KAMIŞ SEÇİMİ-
“Ney Üretimi için kamış seçiliyorken, birçok özelliklere bakılır. Bunlardan en önemlileri; kamışın en az 3-4 yaşında olması, kökten en az 5-6 boğum yukarıda ölçüyü yakalaması, boğum aralıklarında orantı olması, cidarının düzgün ve parlak olması, çok fazla eğri olmamasıdır. Günümüzde, “kök kamış” diye tabir edilen; 1-2 yaşındaki 100-150 cm boyunda olan kamışlardan da ney imal edilmektedir. Fakat bunlar köke yakın olduğundan, et kalınlığı çok fazla olur, sesleri çok kapalı ve sesler arasında entenasyon bozukları yaşanır.
Kaynaklarda, Ney çeşitlerinin yaklaşık boy uzunlukları verilmiştir. Uzunlukların değişimi; kamışın çapına, cidar kalınlığına, yöresine göre değişmektedir. Fakat dikkate alınacak önemli bir husus vardır ki, günümüzde bu konuya çok az dikkat edilmektedir. Örneğin Kız Ney’i yaklaşık 70 cm uzunluğunda düşünürsek; 70 cm’e 8 boğum 9 parça girmesi, Kız Ney olması için yeterli özellik değildir. Boğumlar, orantılı bir şekilde dağılmış olmalı, ses kutusu ne çok kısa ne çok uzun olmalı, aşiran perdesi hem neyin hem de boğumun ortasında denk gelmeli, ön perdeler boğuma çok yakın ya da uzak olmamalı orantı içinde olmalı, üst çap ile alt çap orantı içerisinde olmadır. Her sene yaklaşık 2500 km yol yaparak, olması gerektiği gibi Ocak sonunda, olması gereken yerden, Hatay Samandağ’dan Allah’ın izniyle kamışlarımızı kesmekteyiz.
Ney yapımı için kamışlar, Ocak ayı sonu Şubat ayı başı gibi kesilmelidir. Önce kesilmeleri, kamışın içindeki gelişimini tamamlamamasına ve içindeki suyun boşalmamasına, bu da kamışın kuruyorken buruşmasına neden olur ki, buruşmuş kamıştan et kalınlığı, yani cidarı fazla olacağından, iyi netice alınamaz. Kamışın geç kesilmesinde ise (bahara doğru olacağından), kamış tekrardan su ile dolmaya ve yeni fidelerin çıkmasına, kamışın boğum aralarında dengesizliklere sebebiyet verir.”
-YAPIMI-
Boğum aralığı, uzunluğu, sesi ve yapısıyla diğer örneklerinden ayrılan, Samandağ kamışından üretilen Neylerin üretim süreci de, toplanması gibi detaylı ve özen gerektiren bir süreç. Hatay’dan Eskişehir’e uzanan üretim sürecini babadan oğula devam ettiren Yavuz Kenarda, bu en zor ve en keyifli kısım için devam etsin, bugüne de nokta koysun o zaman…
“Hatay’ın Samandağ bölgesinden kestiğimiz kamışlar, gölgede havalandırılarak, en az 2 yıl kurumaya bırakılır. Kuruyan kamış, yapraklarından ve budaklarından arındırılır ve ısı yardımıyla eğri olan yerleri düzeltilir. Yapılacak olan ney’in uzunluğuna göre kamış kısaltılır. İçi uzun açkı aletleriyle açılır, perdeleri hesaplanır ve perdeler açılır. Açılan perdelerin içleri çeşitli bıçaklar be zımparalar yardımıyla temizlenir. Ney yağlanır ve yağdan sonra akordu yapılır, en son parazvaneler takılır ve son kez akort kontrol edildikten sonra, neyi üfleyecek kişinin eline göre arka perde (aşiran perdesi) açılır… Son kontrollerden sonra, tornada çekilmiş olan başpare, Ney’e bindirilir…”
7 perde, 8 boğum, 9 parçadan oluşan ve üç oktav ses aralığına sahip NEY’in hikâyesine ekli Samandağ için paylaşılan kelimeler, içinde yaşaadığımız kentin iç içe geçmiş hikâyelerinden sadece biri. Ama itiraf edelim, en iyi korunan ve en keyifli bir şekilde de anlatılan hikâyesi. Peki, diğerlerine de aynı özeni göstersek mi?
-Tamer Yazar-