Türk Devrimi, önder Atatürk’ün de vurguladığı gibi, kültür devrimidir. Altı yüz yıllık bir halk düşmanı yönetim son bulacaktır, bulmalıdır. Asıl kurtuluş eğitimdedir, kültürdedir. Dolayısıyla yeni insan, yeni toplum, çağcıl yaşam. Yeni insan nasıl insandır? Eleştirel, usçu, dünyanın ayrımında, anadilinin değerini bilen, okuryazar… insan. Peki bu amaç ülkü düzeyinde mi kaldı? Hayır. Devasa atılımları, devrimleri bir avuç sedengeçti, özünü adamış insan başardı.
Bu insanların en yetkinlerinden Hasan Âli Yücel, İlköğretim Genel Müdürü İsmail Hakkı Tonguç’la birlikte köy enstitülerini kurdular. Kırk bin köyün dokuz binini gezdiler. Köyde öğretmenin mezarı olmadan bu kutlu iş olmaz, dedi Tonguç Baba. Yücel, 1-5 Mayıs 1939 günleri arasında Ankara’da Birinci Türk Neşriyat Kongresini topladı. Türkiye’nin en belli başlı yazarları, yayıncıları, çevirmenleri, kitapçıları çağrıya uymuş, Kongreye katılmışlardı. Kongrenin ana amacı ulusu kitapla köklü biçimde buluşturmaktı. Bu sorun çözülmeliydi. Öyle de oldu, başarıldı. Üzerinde durulan alanlardan çeviri konusu kurulan Tercüme Bürosu’nun temelidir. Gelişerek sürecek Büro’nun ilk usa gelen çevirmenler Nurullah Ataç, Sabahattin Ali, Sabahattin Eyuboğlu, Orhan Burian gibi adlardır. Tercüme Bürosu çalışmalarıyla, Hasan Âli Yücel öncülüğünde yaklaşık 1940-1946 yılları arasında yine ysklaşık 500 Doğu-Batı klasik yapıtı Türkçemize özenle kazandırılmıştır. Tercüme Bürosu kapatılıncaya dek 1292 yapıt çevrildiği kaynaklarda yer almaktadır. İnsan doğallıkla, neden kapatıldığını sormadan edemiyor… Yapıtların yayımıyla köy enstitüleriinin kurulup geliştirilmesinin zamansal örtüşmesi ise ayrıca çok değerli, halkçı, aydınlanmacı uygulamadır.
Eğitim Bakanı Hasan Âli Yücel bu dönemde, aynı zamanda Türk Dil Kurumu Başkanlığı görevini yapmıştır. 26 Eylül 1932’de Dolmabahçe’de yapılan Birinci Türk Dil Kurultayında Kökenbilim Kurulu Başkanlığına getirilmiştir.
Hasan Âli Yücel felsefeci-düşünürdür. İnsancı (humanist) düşün içinde yeni Türkü yaratan Atatürkçü eylemcilerin öncüsüdür.
Hasan Âli Yücel Bakanlık görevini bıraktı. CHP içinde DP’yi oluşturacak faşist kafalar güçlendi. Yücel, evine açılan yaylım ateşten kurtuldu. T. İş Bankası Kültür Yayınlarını yönetti. UNESCO yapısı içinde çalıştı…
26 Şubat 1961’de, İstanbul’da yaşamını yitiren devrimci eğitimci Hasan Âli Yücel’i sonsuz saygı, sevgi, özlemle anıyorum. Aydınlığımızı Yücel’e borçluyuz.