ÖZ DENETİM

Özdenetim (özdisiplin), istenmedik davranışlar göstermekten kaçınmak, istendik davranışları çoğaltmak ve uzun erimli amaçlarına ulaşabilmek için, kişinin gösterdiği tepkilerini değiştirebilme, ayarlayabilme ve kişinin kendini denetim altında tutabilme yeterliği olarak tanımlanır. Yapılan araştırmalar, özdenetimin sağlık ve esenlik için önemli bir etken olduğunu göstermiştir.

Sağlıklı beslenme, kilo verme, düzenli spor yapma, yapacağı işleri ertelememe, kötü alışkanlıklarını bırakma ve para biriktirme gibi konular, özdenetimin özellikle gerekli olduğu alanlar olarak sayılabilir.

Özdenetim kavramı için, halk arasında, özdisiplin, kararlılık, dayanıklılık, katlanabilirlik, sürdürebilirlik, istenç (irade) gibi deyişler de kullanılır.

Özdenetim, ayartılmamak, doğru yoldan çıkmamak ve amaçlarına ulaşmak için davranışlarını denetim altında tutmak; anlık haz almayı erteleyebilmek ve istenmedik dürtü ya da davranışlar gösterme eğilimine karşı koymak olarak da anlaşılabilir.

Özdenetimin önemli bir yanı, anlık haz almayı erteleyebilme ya da istediğini elde edebilmek için bekleyebilme yeterliğidir. İnsanlar, çoğu zaman, dürtülerinin doyumunu erteleyerek, davranışlarını denetim altında tutabilirler. Sözgelimi, özel diyeti olan bir kişi, zaman zaman sağlıksız yiyecekler yeme isteğini baskılamak durumunda kalır. Sonuç olarak, anlık haz almayı ertelemesi gerekir.

Anlık haz almayı ertelemek demek, bir anlamda, uzun erimli ödüller almak için, kısa erimli istekleri bir yana bırakabilmek demektir. Yapılan araştırmalar, anlık haz almayı ertelemenin, yalnızca kişinin amaçlarına ulaşmasını sağlamakla kalmadığını, aynı zamanda onun genel yaşam başarısını ve esenliğini de olumlu yönde etkilediğini göstermiştir.

ÖZ DENETİMİ DÜŞÜK OLAN BİREYLERİ BEKLEYEN RİSKLER

Öz denetim becerisi düşük bireyler genellikle şu sorunlarla karşı karşıya kalabilir:

• Kötü alışkanlıklar: Sigara, alkol veya uyuşturucu gibi bağımlılıklara yatkınlık.
• Düşük akademik başarı: Çalışma disiplini oluşturamama ve dikkat dağınıklığı nedeniyle performans düşüklüğü.
• Yeme bozuklukları: Aşırı yemek yeme, sağlıksız diyetler veya obezite riski.
• Düşük mutluluk ve yaşam doyumu: Anlık hazlara odaklanma, uzun vadeli tatmin ve başarıdan mahrum bırakabilir.
• Psikolojik rahatsızlıklar: Depresyon, anksiyete gibi rahatsızlıklarla karşılaşma olasılığı daha yüksektir.
• İletişim problemleri: Sabırsızlık, öfke kontrol sorunları ve empati eksikliği nedeniyle kişilerarası çatışmalar yaşanabilir.
• Suç davranışlarına eğilim: Öz denetim eksikliği, dürtüsel kararlarla yasa dışı veya etik dışı davranışlara yöneltebilir.

ÇOCUKLARDA ÖZ DÜZENLEME BECERİSİNİ GELİŞTİRME YOLLARI

Çocuklarda öz denetim becerisi gelişim sürecinin bir parçasıdır ve ebeveynler ile eğitimcilerin desteğiyle daha da güçlendirilebilir:

1. Dikkat dağıtıcı unsurları azaltmak: Çocukların odaklanmasını zorlaştıran çevresel faktörleri (telefon, televizyon vb.) minimuma indirin.
2. Ödüllendirici ortamlar oluşturmak: Öz denetim gösterdiklerinde bunu fark edin ve teşvik edin. Küçük ödüller veya övgülerle destekleyin.
3. Ekran süresini sınırlandırmak: Teknoloji kullanımını denetlemek, dikkati toplama ve planlama becerilerini geliştirir.
4. Görevleri eğlenceli hale getirmek: Yapılması gereken işleri çocuklar için cazip ve keyifli hale getirin. Örneğin, temizlik yaparken oyun oynayabilirler.
5. Zorluklarla başa çıkmayı öğretmek: Çocuklara başarısızlık durumunda yılmamayı, aksine ders çıkararak devam etmeyi öğütleyin.
6. Planlama yapmalarını teşvik etmek: Günlük işleri veya hedefleri için bir plan yapmalarını sağlayın. Planlarına sadık kaldıklarında onları destekleyin.