S-400 HAVA SAVUNMA SİSTEMİ
Türkiye, 2013 yılında uzun menzilli füze savunma sistemi satın almak için bir ihale açtı. Füze ihale aşamasında beklediği ilgiyi teknoloji transferi ve maliyet konularında ABD, Avrupa Birliği (AB) ve NATO’daki müttefiklerinden göremedi. Çin, aynı zamanda Türkiye’ye teknoloji transferini de kabul etti. Çin’den alım kararlaştırıldı. Fakat, ABD/NATO’nun tepkileri karşısında alımdan vazgeçildi. Bu arada, 24 Kasım 2015’te Türkiye Rus uçağını sınır ihlali gerekçesiyle düşürdü.(1) Kasım 2016’da, Rusya ile S-400 hava savunma sistemi için görüşmelere başlandı. Aralık 2017’de, Türkiye S-400 sisteminin satın alınması için Rusya ile anlaştı. S-400’lerin Türkiye’ye teslimi Temmuz 2019’da başladı; Eylül 2020’de ikinci batarya malzemeleri getirildi. Türkiye, S-400 için Rusya’ya 2,5 milyar dolar ödedi.(2) Rusya, S-400’ler için teknoloji transferi yapmayacağını belirtti. Kremlin sözcüsü Peskov: “S-400’ün tüm aksamlarının müşterek olarak üretilmesi söz konusu değil ve olamaz, bu yeni bir silah türü. Ancak bazı aksamların parça bazında üretilmesi elbette söz konusu olabilir”(3) dedi.
Milli Savunma Bakanlığı tarafından, S-400 sisteminin Nisan 2020’de aktif duruma getirilmesinin planladığını belirtildi. Gelinen aşamada, sistem henüz aktif duruma getirilmiş değil.(4) ABD ve NATO, S-400’ün Türkiye tarafından satın alınmasına sürekli itiraz ettiler. 14 Aralık 2020’de ABD, Türkiye’ye Rusya’dan S-400 hava savunma sistemi satın aldığı gerekçesiyle yaptırım uyguladı.(5) “ABD’nin Hasımlarıyla Yaptırımlar Yoluyla Mücadele Yasası” (CAATSA) bağlamında ilk kez bir NATO üyesine karşı adım atılmış oldu. Bu yaptırımlarla, NATO üyesi Türkiye; Çin, Rusya, İran ve Kuzey Kore gibi hasım olarak adlandırıldı. NATO tarihinde bir ilk…
YUNANİSTAN’IN S-300’Ü VE GİRİT MODELİ
Milli Savunma Bakanı Akar, ABD ile Türkiye arasında gerilime yol açan S-400 sistemleri için “Girit Modeli”ni müzakere ederiz açıklaması yaptı.(6) Milli Savunma Bakanı bu açıklamasıyla, Yunanistan’ın Girit adasına konuşlandırdığı Rus S-300 sistemlerinin kullanılış şeklini işaret etmiş oldu. Ancak, Yunanistan’ın elindeki S-300’ün hikayesi, ¨Girit Modeli¨nin pek uygun olmadığını ortaya koyuyor.
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi (GKRY), 1997’de Rusya’dan S-300 hava savunma sistemi satın aldı. Türkiye NATO toplantılarında, “Bu, Türkiye ile Yunanistan ya da GKRY arasında bir sorun değil. Bu, NATO’nun Rus yapımı füzelerle ilgili sorunudur. Bu füzeler, NATO ittifakı açısından güvenlik riski yaratır ve tehlikelidir”(7) görüşünü dile getirdi.
ABD ve NATO, Türkiye’nin bu haklı itirazlarını dikkate aldı ve S-300, GKRY’ye konuşlandırılmadı. Aralık 1998’de, ABD’nin arabuluculuğunda, Genelkurmay Başkanlığı’nın da etkili girişimleri sonucu GKRY’nin satın aldığı S-300’ler, Türkiye’ye menzil açısından etkisi çok sınırlı olan Girit’in batısında depolanmasına, Türkiye’nin onay vermesiyle karar verildi. Yani, GKRY S-300 aldı, parasını ödedi ama Türkiye’nin itirazı üzerine sistem Kıbrıs adasına konuşlandırılmadı. GKRY’nin Rusya’dan satın aldığı S-300’ün, GKRY’ye konuşlandırılmasının önlenmesi Türkiye’nin diplomatik bir başarısıydı.
S-300 TATBİKATLARDA KULLANILIYOR
NATO, Girit adasına konuşlandırılan Rus yapımı S-300’leri hiçbir zaman kendi ağına entegre etmedi. Yunanistan da, S-300’ü aktif duruma getirmedi. Yunanistan, ilk kez Aralık 2013’de S-300’ün atış testini yaptı. 2014’ten itibaren ABD/NATO, Rusya’nın değişik ülkelerde konuşlu S-300 sistemleriyle başa çıkmanın yolarını aradı. S-300’ün, en gelişmiş ABD savaş uçaklarıyla ne kadar yenilgiye uğratılacağını denedi. Bu nedenle 2015’te, ABD’nin talebiyle Yunanistan’daki S-300’ler deneme amaçlı tatbikatlarda kullanıldı. Bu tatbikata İsrail’in de katıldığı ve S-300’leri denediği belirtiliyor. Girit’teki S-300’ler, son olarak Kasım 2020’de ABD, Almanya, Hollanda ve Yunanistan’ın katıldığı tatbikatta tekrar denendi. ABD ve NATO’nun amacı, Rus yapımı S-300 sisteminin kuvvetli ve zayıf yönlerini, yeteneklerini, yetersizliklerini ortaya çıkarmak ve buna göre önlem almaktır. Yani, Yunanistan’ın kendi hava savunma sistemini geliştirmek ya da ülke savunma sistemine entegre etmek veya tehdide karşı sistemi kullanma amacı olmadı. İşte ¨Girit Modeli¨ bu… ABD’nin istediği zamanlarda, tatbikatlarda test etmek ve Rus teknolojisine karşı gerekli önlemleri almak…
DİĞER NATO ÜLKELERİNDE DE S-300 VAR MI?
2004 yılında NATO’ya üye olan Bulgaristan ve Slovakya’nın da S-300’leri var. NATO’ya yeni katılmış bu ülkelerin, daha önce Rusya’dan aldıkları S-300’lerin ABD teknolojisi açısından bir tehdit oluşturmayacağı anlaşıldı. ABD ve NATO, bu ülkelerdeki S-300’leri eğitim/tatbikat amaçlı kullanarak bu sisteme karşı önlem geliştiriyorlar. Bulgaristan ve Slovakya’daki S-300’ler de aktif olarak kullanılmıyor.
S-400, S-300 GİBİ KULLANILABİLİR Mİ?
S-400, S-300’le kıyaslanamayacak ölçüde teknolojik üstünlüğe sahiptir. Ayrıca, satış anlaşmasında, S-400’ün NATO tatbikatlarında test için kullanılıp kullanılmayacağına dair bir hükmün olup olmadığı bilinmemektedir. ABD, S-400’ü F-35’ler için bir tehdit olarak görüyorsa, aynı şekilde Rusya da F-35’i S-400 için bir tehdit olarak görmez mi? Rusya, S-400’ün ABD/NATO’nun test silahı olarak kullanılmasına ne ölçüde olumlu bakar? ABD’yle ilişkiler düzeltilirken, Rusya’yla derin bir kriz oluşmaz mı?
Türkiye, ABD’nin ek CAATSA ve ekonomik yaptırmalara maruz kalmamak ve Amerikan silah sistemlerinin yedek parça, idame programının aksamasını önlemek amacıyla S-400 için ¨Girit Modelïni masaya sürdü. Türkiye’nin bu adımı, ABD’nin PYD/PKK terör örgütüne olan desteğini etkilemeyecektir. Türkiye’nin bu adımı, ABD’nin Suriye ve Irak’ın bölünmesine yönelik stratejisini etkilemeyecektir.
ABD, S-400’ü müzakere konusu olarak görmemekte, ikili ilişkilerin düzeltilmesi, CAATSA ve diğer yaptırımlar için bir ön koşul olarak ortaya koymaktadır. ABD, ¨Girit Modeli¨ne olumlu yaklaşır mı? İstediği tatbikatlarda kullanmanın dışında, S-400’ün depoda tutulacağının garantisini ve denetimini sağladıktan sonra kabul edebilir. Bu modelde, 2.5 milyar dolar ödenerek satın alınan S-400 atıl durumda kalacak.
Bağımsız bir ülke olarak Türkiye, 2.5 milyar dolar ödeyerek satın aldığı Rus S-400 sistemlerini kullanmalıdır. Yunanistan’ın S-300’ü gibi, ABD/NATO tatbikatları dışında depoda kalacaksa neden alındı sorusu anlamlı. Devlet, stratejik düzeyde bir karar vermiş ve S-400’ü satın almışsa, risk analizi yapılmış ve sonuçlar öngörülmüştür. O halde, S-400 S-300 düzeyine inmemeli ve kullanılacağı bölgeye konuşlandırılarak, aktif duruma getirilmelidir…
¨Taktik olmadan strateji, zafere giden en yavaş yoldur. Strateji olmadan taktik, yenilgi öncesi yapılan gürültüdür.¨ Sun Tzu (M.Ö. 500).
(1) https://www.bbc.com/turkce/haberler/2015/11/151124_suriye_ucak
(2) https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-41239094
(3) sputniknews.com, 11 Nisan 2019. https://tr.sputniknews.com/rusya/201904111038724928-peskov-s-400un-bazi-aksamlari-turkiyeyle-ortak-bir-sekilde-uretilebilir/
(4) https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-51589500
(5) https://www.haberturk.com/caatsa-yaptirimlari-nedir-caatsa-yaptirimlari-nasil-isliyor-2903456
(6) https://www.yenisafak.com/gundem/s-400e-girit-modeli-3598385
(7) 25 Ekim 2013, Deniz Zeyrek’in köşe yazısı. http://www.radikal.com.tr/turkiye/turkiyenin-tezini-s-300-tutanaklari-curutuyor-1157212/