Çinli komutan ve bilge Sun Zi’nin yazdığı insanlık tarihinin en eski ve üzerinde en fazla araştırma ve tartışma yapılmış strateji yapıtı Savaş Sanatı, bir ordu komutanı gözünden hükümdara tavsiye niteliğindeki öğütleri içerir.
Çin’in Savaşan Beylikler döneminde (MÖ 403- MÖ 221) yaşadığı tahmin edilen Sun Zi, yapıtına “Savaş bir ülkenin baş sorunu, ölüm kalım yeri, var olma ya da yok olma yoludur; muhasebesiz olmaz” sözleriyle başlar. Ardından “Bir komutan benim stratejimi izleyip askerlere komuta ederse mutlaka kazanır ve yerinde kalır, benim stratejimi izlemeden askerlere komuta ederse kesinlikle yenilir” der.
Ona göre hükümdar hesabını çok iyi yapmalıdır. Çünkü hesabı fazla çıkan kazanır, hesabı eksik çıkan kaybeder. Herhangi bir savaş stratejisinde maharet, öncelikle bir ülkeyi sağlam olarak ele geçirmektir. Hükümdar bir anlık öfkeyle ordusunu savaşa yollamamalı, komutan da öfke anının sıcaklığıyla savaşa girmemelidir. Savaşabileceğini ya da savaşmayacağını bilen, sayısal farkı değerlendiren, astı üstü tek yürek olan, hazırlıklı olup hazırlıksız olanı bekleyen, yetenekli komutanına hükümdarı karışmayan kazanır. Askerleri insanca ama disiplinle yönetmek kesin bir başarı demektir. Sun Zi askeri harekât yöntemi olarak şunları önerir:
“Düşmana yamaç yukarı saldırma, yamaçtan aşağı gelen düşmanın önünde durma, kaçıyormuş gibi yapan düşmanı kovalama, sıkı askerlerinin üzerine yürüme, düşmanın yemini yutma, geri çekilenlere müdahale etme, düşmanı kuşattığında ona kaçabileceği bir alan bırak, köşeye sıkışmış düşmana baskı yapma. İşte bu savaş sanatıdır.”
Ona göre komutanı bekleyen beş tehlikeli hata şunlardır: “Ölümüne savaşırsa düşman tarafından yok edilebilir, korkaklık tutsak olmak demektir, paniğe kapılıp kaçmak aşağılanmak demektir, çok mağrur olur kendine güvenirse sonunda utanç duyacak bir duruma düşebilir, adamlarına fazla düşkün olursa zor durumda kalabilir.”
Bütün askeri klasiklerin atası, en önemli strateji yapıtlarından biri olarak kabul edilen Savaş Sanatı’nın son bölümü “Casus Kullanma” başlığını taşır. Sun Zi bu bölümde istihbaratın önemini vurgular. Ona göre savaşta başarı kazanmak sıradan kişileri aşan bir iştir ve olacakları önceden bilmeyi gerektirir. Olacakları önceden bilmek ise ruhlar ve hayaletlerden bilgi almayla veya astrolojik tahminlerle olanaklı değildir, bu bilgi ancak insanlardan alınabilir, bu nedenle de casus kullanmak gerekir. Casusluk türlerini ve özelliklerini ayrıntılarıyla anlatan Sun Zi, son olarak casusların ancak, üstün ve zeki kişileri casusları yapan, bilge hükümdarlar tarafından kullanılabileceğine dikkat çeker.
Yazıldığı tarihten bugüne askeri önderlerin, politikacı ve yöneticilerin başucu kitabı olan ve çok okunan Savaş Sanatı’nın gözden kaçırılan, belki de üzerinde en az düşünülen maddesi şudur:
“Yüz savaşta yüz zafer kazanmak en mükemmeli değildir. En iyisi savaşmadan baş eğdirmektir.”