Felsefenin babası sayılan Sokrat’ın yetmiş yaşlarında mahkemeye çıkarılmasının, ölümle yargılanmasının ve zehirle öldürülmesinin hikayesi bilinir. Tarihteki binlerce adaletsiz yargılamalardan biridir. Onu böylesine hatırlanır ve farklı kılan, sözlerinin gücünden ziyade savunma metnini ölümünden beş yıl sonra kaleme alan Platon’un ifade gücüydü belki de. Son bölümde, Sokrat yargıçlara şöyle seslenir:
“Bundan sonra, bana hüküm giydiren sizlere bir kehanette bulunmak istiyorum. Çünkü yaşamdan ayrılmak üzereyim ve bu an, geleceği en iyi gördüğüm andır. Yaşamlarınızın hesabını vermekten kurtulma umuduyla mahkum ettiniz siz beni, oysa tam tersi gelecek başınıza göreceksiniz. Çünkü insanları öldürerek, kötülük içinde yaşadığınızın yüzünüze vurulmasını engelleyeceğinizi sanıyorsunuz. Denetçilerden kurtulmanın, ne etkin ne de onurlu bir yolu bu; en güzeli ve en kolayı, başkalarının ağzını kapatmak yerine, olabildiğince kusursuz kılmaya çalışmaktır kendini.”
Kendisini bu şekilde savunup ölmeyi, aşağılık şeyler yapıp yaşamaya yeğ tutan Sokrat, yazmanın gereğine inanmayan, konuşma yoluyla gerçeği arayan ve öğretisini aktaran bir felsefeciydi. Ve insanları, ‘düşünmeye’ çağırdığı için cezalandırıldı, idam edildi. Eğer Platon tarihe bir ‘insanlık dersi’ olarak geçen bu savunmasını ‘sözden’ yazıya aktarmasaydı ‘gerçek’ kaybolur muydu? Sanmıyorum belki başka türlü hikaye edilirdi ama bir biçimde yine iz bırakırdı.
***
Bugün gerçekleri yazdığı, insanları o gerçekler üzerine düşünmeye çağırdığı için işine, hukuka, adalete, kendisine saygı duymayan yargıçlar tarafından cezalandırılan gazetecilerin akıbetini dehşetle izliyoruz. Tarihimizde devlet eliyle çıkarılan ilk gazeteden bu yana (1828) toplum her türlü sansüre, yasağa, haksız, hukuksuz cezalandırılmalara tanık oldu aslında. Ancak 2024’te hâlâ ve giderek yükselen bir ivmeyle artan bu baskıcı otoriter düzen, sözün, yazının, gazetecilik mesleğinin neden ‘onurlu’ olması gerektiğini düşündürüyor.
Türkiye Gazeteciler Sendikası (TGS), ülkedeki son bir hafta içerisinde basın ve ifade özgürlüğüne yönelik baskıların ciddi boyutlara ulaştığını vurguladı. “Gazetecilik saldırı altında” başlığı ile yayımlanan yazıda kayyum atamalarına, gazetecilere yönelik gözaltı ve tutuklamalara, tehditler ve medya kuruluşlarına yapılan fiziki saldırılara dikkat çekildi. Açıklamada son bir hafta içerisinde olanlar şöyle özetlendi:
- Türkiye Spor Yazarları Derneği’ninseçilmiş yönetimine İstanbul Vali Yardımcısı kayyum olarak atandı ve köklü derneğin yönetimine el kondu.
- Suriye’de çalışırken SİHA saldırısıyla gazeteciler Cihan Bilginve Nazım Daştanöldürüldü. Ölümleri protesto etmek isteyen meslektaşları Diyarbakır, Van ve İstanbul’da engellendi. Diyarbakır’da açıklama yapılmasına izin verilmedi. Van’da 10 gazeteci gözaltına alındı. İstanbul Şişhane’de yapılmak istenen açıklamada, aralarında gazetecilerin de bulunduğu 59 kişi gözaltına alındı.
- İstanbul Cumhuriyet Başsavcılığı, gazeteci Özlem Gürseshakkında, kendi YouTube kanalı TV OZ’de yayınladığı videoda, Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) ile ilgili sözleri üzerine, “halkı yanıltıcı bilgiyi alenen yayma”suçundan resen soruşturma başlattı. Gürses hakkında yurt dışına çıkış yasağı ve ev hapsi kararı verildi.
- Serhat News, Eylül 2024’te AKP’li Veysel Ürüm’ün şirketi Vefa Grup’un Van’ın Gürpınar ilçesine bağlı Topçudeğirmeni Köyü’ndeki maden faaliyetlerinin yarattığı doğa tahribatını ve bölge halkının yaşadığı mağduriyeti haberleştirdi. AKP’li Ürüm, ‘halkı yanıltıcı bilgiyi alenen yayma’, ‘yalan haber’ve ‘itibarı zedeleme’suçlamasıyla Serhat News’ten şikayetçi oldu.
- Halk TV’nin İstanbul Zeytinburnu’nda bulunan binasına bir kişi saldırıda bulundu. Kanalın binasına giren Y.P. isimli saldırgan, eşyalara zarar verdi ve çalışanlara hakaretler yağdırdı.
- İstanbul’da bulunan KRT TV’nin bulunduğu binaya, cumartesi akşamı, üzerinde el bombası olduğunu iddia eden bir saldırgan zorla girdi. Saldırgan polis tarafından gözaltına alındı.
- Marmara Cezaevindegörevli memur İlhami Ödekbaş, Silivri Cumhuriyet Başsavcılığına suç duyurusunda bulunarak gazeteci Merdan Yanardağhakkında şikâyetçi oldu. Suçlamada Yanardağ’ın, Suriye’deki ve Türkiye’deki cezaevlerini kıyaslaması sonucu ‘‘devletin ceza infaz kurumlarını alenen aşağıladığı’’ öne sürüldü. Öte yandan JINNEWS muhabiri Öznur Değer hakkında da Mardin Cumhuriyet Başsavcılığı soruşturma açtı.
İktidar kendisine muhalefet eden, eleştiren kesimlere göz açtırmıyor. Savcılar ellerinde hukuk sopasıyla kafasını kaldıran gazetecilerin başına vuruyor, indiriyor.
***
Orwell’in o meşhur söylemindeki gibi “Gazetecilik başkasının yayımlamak istemediğini yayımlamaktır. Onun dışında her şey halkla ilişkilerdir” çünkü. Ya da Alain de Botton’un son kitabı ‘Haberler’de Hegel’den yaptığı alıntının işaret ettiği gibi “Sabah gazete okumak gerçekçinin sabah duasıdır”.
Modern dünyada ‘sosyal medya’yla okurun gerçekle ilişkisi doğal olarak bozuldu. Gerçeği aktarmanın dili, yöntemi, sistemi de büsbütün değişti. İletişim teknolojileriyle küreselleşen dünyada artık herkes görüş bildirebiliyor, yorum yapabiliyor, bilgi aktarabiliyor. Bu da doğal olarak haber alma özgürlüğünü kullanmak isteyenlerin zihnini iyice bulandırabiliyor. Ama hâlâ soru aynı; sosyal medya platformlarında düşüncelerini ifade ettiği için hakkında soruşturma başlatılan, evleri aranan gazeteciler, vatandaş yeterince özgür mü? Haberi topluma aktarma yöntemleri değişse de gerçeğin dili, sesi, muhtemel etkisi ve geleceği biçimlendirme gücü hiç değişmiyor. Sokrat’ın iki bin beş yüz yıl evvel yargıçlara fısıldadığı hakikat, bugün hâlâ geçerli çünkü: “En güzeli başkalarının ağzını kapatmak yerine, olabildiğince kusursuz kılmaya çalışmaktır kendini”.
Sadece insan türüne özgü olan sözle, dille, yazıyla ebediyete kavuşma mucizesini, o büyüleyici yeteneği yaşarken unutuyoruz. Umudumuzu, düşüncelerimizi, hayallerimizi, duygularımızı, kültürümüzü ve ‘gerçeği’ aktaran ‘söz’ün yasaklanmasına karşı mücadele etmek her şeyden evvel ve öte bir insanlık onuru ve meselesidir.
Pof. Dr. Garip Turunç – Bordeaux (Fransa) Üniversitesi ve İstanbul Galatasaray Üniversitesi Em. Öğt. Üy.
Bordeaux, Çarşamba 25 Aralık 2024
———
Not: Tüm Hıristiyan Alemi ve Hatay ilimizdeki Hıristiyan kardeşlerimizin Noël Bayramını kutlar, başta bölgemizde ve dünyada savaşların son bulduğu, halkların kardeşliğinin hüküm sürdüğü nice bayramlar diliyorum.