İnsanlığın 400 yıl önce bir teleskopla başlayan uzay serüveni, yine bir teleskopla devam ediyor. 2021 yılının Aralık ayında uzaya fırlatılan James Webb Teleskobu üzerinde taşıdığı birbirinden gelişmiş son teknoloji gözlem araçları ile insan gözünün göremeyeceği kızılötesi dalga boyu aralığında görüntü yakalayarak Dünya’ya göndermeye devam ediyor. Teleskobun yer biliminden iklim bilimine, biyolojiden kozmolojiye bilimin hemen hemen tüm dallarına ilişkin edineceği bilgilerle insanlığı yeni serüvenlere taşıması bekleniyor.
Teleskobu bugün anladığımız şekli ve amacıyla kullanan ilk kişi Galileo Galilei olmuştu.
Kimi buluş ve çalışmalarıyla adını duyuran Galileo, Pisa Üniversitesi’nde matematik okutmanı olarak çalışıyordu. 1608 yılının sonlarında Galileo’nun arkadaşı Paolo Sarpi, Hollanda’da icat edilen ve uzaktaki nesneleri yakın kılan optik bir cihazdan onu haberdar etti. Gözlük yapımcısı Hans Lippershey tarihin en büyük keşiflerinden biri olan teleskopu bir rastlantı sonucu bulmuş ve kraliyet ailesine sunmuştu. Uzaktaki nesneleri üç ya da dört kat daha büyük gösteren, boru biçiminde, yaklaşık 30 cm uzunluğundaki cihazın her iki ucunda birer mercek bulunuyordu. Galileo için böyle bir şey yapmak hiç zor değildi. Cihazı görmediği halde, ilkesini düşünerek buldu. 1609’un Ağustos ayında, bu cihazdan çok daha güçlüsünü yaptı. Bundan sonra hiç kimse Galileo’nunki kadar güçlü bir teleskop yapmayı başaramayacaktı.
Galileo yaklaşık iki ay süren gözlemlerinde aydaki dağları, çıplak gözle görülmeyen çok sayıda yıldızı, gezegenlerin Güneş’in çevresinde döndüğünü, Samanyolu’nun yapısı ve Jupiter’in dört uydusunu ortaya çıkarmıştı. Bu bulgularını 13 Mart 1610 tarihinde yayınladığı Sidereus Nuncius (Yıldızların Habercisi) adlı kitabında açıkladı ve Aristoteles’in ciddi bir biçimde yanıldığını gösterdi. Yıldızlardan Gelen Haber adıyla dilimize çevrilen kitabının hemen başında şunları söylüyordu:
“Bu aletin hem karada hem de denizde ne kadar çok ve nasıl faydalı olabileceğini sıralamak tamamen beyhude olacaktır. Ancak dünyaya ait şeyleri boş verdiğimden, kendimi göksel şeyleri izlemeye adadım. Önce Ay’a yakından baktım…”
Bir anda tüm Avrupa’da tanınmasını sağlayan kitap, çok büyük bir heyecan yarattı. Ama çağ, bilimsel ve dinsel düşüncelerin iç içe girdiği bir çağdı. Kilisenin tepkisi gecikmedi. Galileo Roma’da Engizisyon mahkemesine çıkarıldı. Teleskopu şeytanımsı bir araçtı. Öyle bir araçla gökyüzünü incelemeye kalkmak bile bağışlanamaz bir günahtı. Böylece 1616 yılında Galileo’nun kuramlarının öğretilmesi kilise tarafından yasaklanmış oldu.
Galileo çalışmalarını sürdürdü. 1632 yılında bu defa İki Büyük Dünya Sistemi Üzerine Diyalog adlı ünlü kitabını yayımladı. Bir yandan güneş merkezli sistemin doğruluğu ince tartışmalarla kanıtlanırken öte yandan resmi görüşle alay ediliyordu. Gerçekte teleskopla yapılan buluşların bir yorumu olan kitap, piyasaya çıkar çıkmaz beklenmeyen bir ilgi topladı. Galileo yine kendini Engizisyon’un karşısında buldu. Bu defa teleskobuyla yaptığı gözlemlere son verildi, Kopernik öğretisinden vazgeçtiğini söylemeye zorlandı ve ömür boyu ev hapsi cezasına mahkûm edildi.
Çevresindeki insanların öfke dolu protesto seslerini yükseltmeleri, dönemin ünlü bilginlerinin gezegenlere teleskop ile bakmayı reddetmeleri ve tüm başına gelenler üzerine Galileo, arkadaşı ve destekçisi Alman astronom Johannes Kepler’e şunları yazmıştı:
“…Sanıyorum ki, aziz Kepler, çoğunluğun akıl almaz budalalığına gülmekten başka yapacak şey yok… Tıpkı yılanların kulaklarını tıkadıkları gibi, insanlar da gözlerini gerçeğin ışığına kapatıyorlar.”
Kendinden önce hiç kimsenin görmediği kadar uzakları gören Galileo’nun dedikleri ve yazdıkları doğru çıktı. Buluşları dünyayı değiştirip, modern bilimi başlattı. Astronominin yeni dönüm noktası sayılan James Webb Uzay Teleskobu; onun izinden giden, gözlerini gerçeğin ve bilginin ışığına kapatmayan bilim insanlarının buluşuydu.